|
Jismoniy daqiqa (ixtiyoriy): Hozir mana shu surat bo‘yicha hikoya tuzamiz. Bolalar avval o‘quvchi-bolalar maktabga kelgunlariga qadar ular nima qilganliklari haqida, keyin suratda ko‘rayotganlari haqida so‘zlab beradilar (5–6 ta bola hikoya qilishga chaqiriladi).
Agar bolalar surat tasviridan oldingi voqealarni o‘ylab topishga qiynalsalar, tarbiyachi ularga oldindan tayyorlab qo‘yilgan namunasini beradi. Masalan: quyoshli sentabr kunlarining birida o‘g‘il va qiz bolalar maktabga borishga tayyorlanishdi. Kechqurun ular papka va o‘quv qurollarini tayyorlab qo‘yishdi. Salim erta turdi. Uning oldiga o‘rtog‘i Nodir keldi va ular tanish yo‘ldan maktabga ketdilar (keyin bolalar suratda tasvirlangan voqealar haqida so‘zlab beradilar).
Tarbiyachi hikoyaning tugallanganligini nazorat qilib turadi. 5–6 ta bolalarning hikoyalari tinglanadi.
Tarbiyachi: Bolalar siz maktabga borishni xohlaysizmi? Qani, «Men maktabga boraman», degan gapni maktabga borishni xohlayotganingizni va xursandligingizni bildiradigan holatda aytingchi
(5–6 ta bolalardan so‘raladi). Mashg‘ulot bolalarni rag‘batlantirish bilan yakunlanadi.
Bolalar bilimini tekshirish va mustahkamlash uchun savollar :
• 2-sentabr qanday kun?
• Kitob haqida qanday topishmoq, hikmatli so‘zlarni bilasiz?
• Kimning hikoyasi sizga yoqdi? Nima uchun?
XULOSA
Bolalar nutqini rivojlantirishni rag‘batlantiruvchi yoki uni sekinlashtiruvchi kuchlarni aniqlash ushbu jarayonda aniq maqsadni ko‘zlagan holda pedagogik sa’y-harakatlarni uyushtirish kalitidir. Nutqning tovush madaniyati. Fonematik qabul qilishni, nutqning talaffuz va ifoda jihatlarini rivojlantirish. Artikulatsiya va akustika jihatidan yaqin tovushlarni (qattiq va yumshoq, jarangli va jarangsiz, shuvullovchi, sonor) eshitishda ajrata olish va uni to‘g‘ri talaffuz etish. So‘zlardagi, tez aytishlardagi , qisqa she’rlardagi tovushlarni to‘g‘ri ifodalashni mashq qildirish. Ifoda, intonatsiya sur’ati va balandligini beixtiyor tartibga solishni o‘rgatish.
Maktabgacha yoshda nutqda tovush madaniyatini tarbiyalash vazifasi bu - bolalarda so’zdagi tovushlarni sof va tushunarli qilib talaffuz etishni, so’zlarni o’zbek tili orfoepiyasi me’yorlariga muvofiq holda to’g’ri talaffuz qilishni, aniq talaffuz qilishni (yaxshi diksiya) hamda nutq ifodaliligini tarbiyalashdan iborat. Bolalarning tovush artikulyatsiyasini o’zlashtirish jarayoni ancha davomli bo’lib, u 5-7 yilga cho’ziladi. Agarda bolalarga o’z vaqtida va muntazam ravishda o’rgatilsa ular hech bir qiyinchiliksiz barcha prosodemalarni (intonatsiyalarni) o’zlashtirib olishlari mumkin. Intonatsiyalarning 6 ta turi mavjud: sanash intonatsiyasi, qarama-qarshi qo’yish, chaqirish, ogoxlantirish (yoki ikki nuqta), kirish, ajratib qo’yish. O’zbek tilining fonetik va fonologik vositalaridan ravon nutqda bir vaqtning o’zida foydalanilmoqda. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash nutqning boshqa jihatlarini ham, ya’ni: lug’at, ravon, grammatik to’g’ri nutqni rivojlantirish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Nutqiy rivojlantirishning dastlabki bosqichida tinglash qobiliyatiga alohida o’rin beriladi (garchi asosiy mazmun yuki yuqori tovushni tinglay olish qobiliyati zimmasiga tushsa ham). Yaxshi rivojlantirilgan nutqni tinglash qobiliyati ona tilining barcha tovushlarini aniq, tushunarli va to’g’ri talaffuz qilinishini ta’minlaydi, so’zni talaffuz qilish balandligini to’g’ri boshqara olish, oxista sur’atda, intonatsion ifodali so’zlash imkoniyatini beradi. Artikulyatsiya apparati organlarining yaxshi harakatchanligi, yaxshi tinglash qobiliyati bolaning tovush talaffuzidagi nuqsonlarni bartaraf etish imkonini beradi. To’g’ri nutqiy nafas olish normal tovush vujudga kelishini ta’minlaydi, tegishli nutq balandligiga, pazualarga aniq rioya qilishni ta’minlash, nutqning bir tekisligini va intonatsion ifodalilikni saqlash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Ovoz sifati nafas olish, ovoz va artikulyatsiya apparatlarining birgalikdagi faoliyatiga bog’liq bo’ladi. Maktabgacha yosh ona tilining barcha tovushlarini to’g’ri talaffuz qilishni shakllantirish uchun eng qulay davr hisoblanadi. 7 yoshgacha bola ona tilining barcha tovushlarini adabiy til me’yorlariga muvofiq holda talaffuz qilishni o’rganib olishi shart. Diksiya (tovushlar, so’zlar, iboralarni to’g’ri talaffuz qilish) artikulyatsiya apparati faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirish bilan bir vaqtda asta-sekin shakllantiriladi. Tarbiyachi (bola atrofidagi kattalar) bolalarning adabiy talaffuz me’yorlariga rioya qilishlari ustidan doimiy nazoratni amalga oshirishlari, barcha xatoliklarni to’g’ri talaffuz namunalarini ko’rsatgan holda bartaraf etishlari lozim. Maktabgacha yoshda barcha bolalarda so’zlar ancha tiniq talaffuz etiladigan oxista nutq sur’atini shakllantirish darkor. Intonatsiya - bu jaranglayotgan nutqqa oid barcha ifoda vositalarining murakkab majmui bo’lib, uning yordamida muloqot jarayonida fikrlar va ifodalarni, shuningdek emotsional-iroda munosabatlarini aniqlashtirish amalga oshiriladi. Bolalar nutqining intonatsion ifodaliligi ustidagi ishlar asosan taqlid yo’li bilan amalga oshiriladi. Bulardan kelib chiqadiki avvalo MTTlarida nutq madaniyatini oshirish va bunda tovush orqali keng miqyosda foydalansak bo’ladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
