Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

6-Mavzu: XIX asrning birinchi yarmi va o’rtalarida G’arbiy Evropa teatri 
Reja: 
1.  Romantizm teatri haqida tushuncha. 
2.  XIX asrning birinchi yarmi va o’rtalarida fransuz teatri. 
3.  XIX asrning birinchi yarmi va o’rtalarida ingliz teatri. 
4.  XIX asrning birinchi yarmi va o’rtalarida nemis teatri. 
 
Ovro'po  mamlakatlari  va  AQSH  teatri  XIX  asrda  o'z  taraqqiyotining  yangi 
bosqichiga ko'tariladi. 1789—1794-yillar fransuz burjua inqilobi tufayli iqtisodiy-

---

 
245 
ijtimoiy  sohada  shunday  o'zgarishlar  ro'y  berdiki,  ular  teatr  san'atini  tubdan 
yangilanishga olib keldi. 
Ovro'po teatrining faoliyat tarzi XIX asrda butkul boshqacha tusga kirdi: o'sha 
davr uchun xos erkin raqobat tarzi teatrlar tarmog'ining mudom kengayishiga olib 
keldi.  Ovro'po  mamlakatlarida  bo'lganidek,  AQSHda  ham  markaz  va  viloyatlarda 
ko'pdan-ko'p  shaxsiy  teatrlar  paydo  bo'ldi.  Ular  ommaviy  tomoshabinlarga 
moijallangan imtiyozli teatrlar (Parijda xiyobon teatrlari, Londonda kichik teatrlar) 
dan  farqlanib  turardi.  Demokratik  doiralar  mafkurasi  ma'naviy  hayotning  boshqa 
sohalari qatori teatrga ham samarali ta'sir ko'rsata boshladi. 
XIX  asrning  birinchi  yarmida  ijodiyotda  romantizm  yetakchi  badiiy  yo'nalish 
bo'lib  qoladi.  Shakllanish  bosqichi  shu  davrga  oid  tanqidiy  realizm  uslubi 
romantizm  bilan  baqamti  yashab,  XIX—XX  asrlar  bo'sag'asida  drama  va  sahna 
san'atining asosiy badiiy yo'nalishiga aylanadi. 
Romantizm  dunyoni anglash  usuli, ijodiy  uslub tarzida  XVIII  asrning  oxiri  — 
XIX  asrning  boshlarida  umuminqilobiy  ko'tarilish,  ijtimoiy  va  milliy  ozodlik 
harakatlari  mahsuli  sifatida  shakllandi.  Romantizm  o'sha  davrning  bayrog'iga 
aylandi, bunga sabab bu san'at orqali davr olg'a surgan insonning shaxsiy erkinligi, 
xalqlarning mustaqillik uchun kurashish g'oyalari idrok etildi. 
Romantizm  atamasi  fransuzcha  romantisme  so'zidan  olingan  bo'lib,  ishqiy 
munosabatlar  bilan  bog'liq  voqea  va  yozishlarni  anglatgan.  Romantizm  teatri  — 
tabiatan  shoirona  kechmishga,  lirik  jo'shqinlikka  asoslangan  san'at;  shu  holat 
mazkur san'atda avval muqimlashib qolgan san'at qoidalariga zid tarzda «his-tuyg'u 
ustuvorligi»  bosh  qoidaga  aylanishini  belgilab  bergan.  Romantiklar  yangi  tarixiy 
bosqichda klassitsizmga qarshi kurash ochib, bu oqimga xos aql-idrok ustuvorligi 
qoidasini  yo'qqa  chiqardilar.  Ular  voqelikni  badiiy  idrok  etishda  uni  yaxshiligu 
yomonlik,  ulug'vorligu  tubanlik  uyg'unligidan  iborat  rango-rang  va  o'zgaruvchan 
narsa  tarzida  ko'rsatish  uchun  kurashdilar.  Romantiklar  san'atni  yangi  marralarga 
olib chiqish omillarini xalq ijodidan topdilar. Xalq urf-odatlari, rivoyat va ertaklari, 
ommabop  demokratik  teatr  turlari  yangi  ruhdagi  drama  turini  yaratishda  ularga 
bebaho  xazina  bo'lib  xizmat  qildi.  Shuningdek,  ular  Uyg'onish  davri  san'ati, 

---