Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

Shvetsariya  teatri.  Shvetsariya  betaraf  mamlakat  sifatida  G'arbiy  Ovro'po 
mamlakatlari  orasida  alohida  o'rin  tutib  kelgan.  Urushdan  keyingi  davrda  bu 
mamlakatda  iqtisodiyot  qatori  teatr  san'ati  ham  tez  taraqqiy  etdi.  Fashistlar 
Germaniyasi  mavjudligida  ko'pgina  g'arbiy  ovro'polik  adiblar  shu  mamlakatda 
qo'nim topdilar. Brext, Uaylder kabi dramaturglarning bir qator asarlari Syurix va 

---

 
Jeneva  teatrlarida  ilk  bor  sahna  yuzini  ko'rdi.  Bular  urushdan  so'nggi  Shvetsariya 
teatri va dramaturgiyasi rivojiga o'z ta'sirini ko'rsatmay qolmadi. 
Urushdan so'nggi yillarda Shvetsariyada ikki yirik dramaturg yetishib chiqdi. 
Bular  Maks  Frish  va  Fridrix  Dyurrenmattlar  edi.  Har  ikkala  dramaturg  ham 
Brextning epik teatr uslubi ta'siri ostida ijod qilganlar. 
Frish  va  Dyurrenmatt  asarlarida  «tafakkur  dramasi»  shakllari  rivojlantirildi. 
Ular  o'z  ijodida  B.  Brext  dramaturgiyasiga  xos  «badiiy  bo'rtma»  ifoda  usulidan 
keng foydalandilar. Ularning asarlarida ham, Brext asarlarida bo'lganidek, voqealar 
badiiy  to'qima  vositasida  yaratilgan  yurt  va  shaharlarda  ro'y  beradi.  Frish  va 
Dyurrenmattlar  ijodini  fashizmga  qarshi  da'vatkorlik  ohanglari  bir-biriga 
yaqinlashtirib  turadi.  To'g'ri,  Frish  ko'proq  drama  janrida  ijod  qilgan  bo'lsa, 
Dyurrenmatt asosan komediyalar yozgan. 
Fridrix  Dyurrenmatt  (1928)  dramaturgiyasining  asosiy  xususiyati  Brextcha 
«uqdirish» estetik tamoyili bilan bog'liq. «Ulug' Romul»» (1948) Dyurrenmattning 
ilk  komediyalaridan  biri  bo'lib,  unda  muallif  tarixiy  shaxsni  bosh  qahramon  qilib 
olgan bo'lsada, tarixiy faktlarni o'zicha, erkin tarzda talqin etgan: bu, bir jihatdan, 
mumtoz  pyesalar  va  hukmdorlarga  qaratilgan  pyesa  —  parodiya  bo'lsa,  ikkinchi 
jihatdan, siyosiy parodiya hamdir; Romul Rim imperiyasining tez orada qulashiiii 
biladi  va  buni  o'zi  ham  juda-juda  xohlaydi,  qizig'i  shundaki,  bu  hukmdor  davlat 
ishlarini chetga surib qo'yib, parrandachilik bilan shug'ullanadi.  
Dyurrenmattning  «Keksa  xonimning  tashrifi»  (1955)  tragiko-mediyasida 
mutoyiba  va  bo'rtma  usullar  keng  qo'llanilgan.  Asar  shu  jihati  bilan  jahon  teatri 
doirasida e'tirof etildi. 
Dyurrenmattning  «Fiziklar»  (1960) pyesasida  mashhur olim  Febius  bu telba 
olamni  sog'lomlashtirib  bo'lmaydi,  deya  jinnixonada  jon  saqlashga  ahd  qiladi; 
ugina  emas,  boshqa  sohaning  kazo-kazo  vakillari  ham  o'zlariga  shu  qismatni 
tanlaganlar. Dyurrenmatt o'z ijodida ijobiy qahramon qiyofasini yaratish vazifasini 
qo'ymagan.  Zero,  u  noxush  voqealami  ifodalash  kishilarni  oxiri  ijobiy  xulosalar 
chiqarishga olib keladi, deb hisoblaydi. 

---