Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
Rollan  «Xalq  teatri»  kitobida badiiy  ziyolilarni xalq hayotini teran  anglashga, 
o'z ijodini xalqqa xizmat qildirishga chaqirdi. Rollan qahramonlik ruhidagi san'at, 
insonning  his-tuyg'usi,  aql-idrokiga  ta'sir  ko'rsatuvchi  yirik  shakldagi  shoirona 
realistik  san'at  yaratish  muammosini  olg'a  surdi.  U  yangi  teatrni  «xalqning  noni 
qatori tashvishiga sherik» bo'lishi lozimligini ta'kidladi. 
Rollanning  kitobi  Fransiyada  xalq  teatri  tamoyillarini  shakllantirishda  dastur 
bo'lib  xizmat  qildi.  Rollan  o'z  kitobida  ulug'  fransuz  burjua  inqilobi  davriga 
murojaat  etib,  ziyolilarni  xalq  teatri  uchun  «Fransiyaning  qahramonlik 
epopeyasini» yaratib berishga chaqirdi. Bu epopeyada u xalq kurashi manzaralarini 
jonlantiruvchi  qudratli  tarixiy  shaxslar  hayot  haqiqati  bilan  uyg'un  tarzda  keng 
falsafiy umumlashmaga aylanishi kerak, degan fikrni olg'a surdi. 
Rollan  o'zi  shu  g'oyani  ro'yobga  chiqarish  niyatida  «Inqilob  dramalari»  deb 
nomlanuvchi  turkum  pyesalar  yaratdi.  «Qashqirlar»  (1898),  «Aql  tantanasi» 
(1899),  «Danton»  (1900),  «o’n  to'rtinchi  iyul»  (1901)  shunday  dramalarning 
dastlabkilari edi. Fransiya inqilobi davrining ur-yiqitlari, qatag'on dalishatlarini aks 
ettiruvchi mazkur asarlarning har biri Rollanning yangi shakl va g'oyalar yo'lidagi 
murakkab izlanishlari samarasi tarzida tug'ilgan.        
«Qashqirlar»  pyesasida  Rollan  inqilobiy  ko'tarilishning  fojiali  ko'rinishlarini 
chizib,  inqilobiy  burchning  insoniylik  axloqiga  zidligini  ifoda  etdi.  «Aql 
tantanasi»da  inqilobchi  qon-qardoshlarning  o'zaro  qonli  adovati,  yakobinchilar 
qatag'oni,  siyosiy  gij-gijlardan  aql-hushi  uchib,  jazavaga  tushgan  g'ofil  olomon 
haqida so'z ochdi. «Danton»da Rollan inqilob dohiylari ustidan hukm chiqarishdan 
o'zini tiyadi, lekin ommaning xatarli ko'tarilishlaridan hangu mang bo'lib, ezgulik 
nimadayu, yovuzlik nimada degan jumboq qarshisida turib qoladi, javob izlaydi... 
Adib  «o’n  to'rtinchi  iyul»  pyesasidagina  bu  savolga  javob  topgandek  bo'ladi. 
Unda xalq bosh qahramon tarzida ko'ringan edi. Ichki g'oyaviy-badiiy birlikka ega 
bo'lgan bu asar Bastiliyaning olinishi bilan bog'liq lavhalar asosiga qurilgan. 
Rollan  1939-yili  «Robesper»  dramasini  yaratadi.  Unda  fransuz  inqilobining 
yakobinchilar  partiyasi  ag'darilishi  bilan  xotitna  topuvchi  eng  fojiali  davri  aks 
ettirilgan.  Muallif  inqilobning  mag'lubiyatga  uchrashi  sabablarini  badiiy  tadqiq 

---