Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
Teatr  tomoshalari,  yuqorida  ta'kidlanganidek,  Dionisiy  umumxalq  bayramlari 
vaqtida o'tkazilgan. Bu davrda barcha yumushlar to'xtatilar edi. Bayram kunlarida 
qozixonalar  yopib  qo'yilar,  qarzdorlar  qarz  to'lashdan  ozod  etilar  edi.  Umumiyat 
bayramidan  bebahra  qoldirmaslik  uchun  hatto  hibsga  tushganlar  ham  turmadan 
bo'shatilgan:  erkaklar  qatori  xotin-qizlar,  bolalar  va  hatto  malaylar  ham  teatrga 
kelishgan.  Teatrga  kirish  biroz  pulli  bo'lib,  bino  qaroviga  sarflanuvchi  xarajatlar 
shu hisobdan qoplab kelingan. 
Afinada teatr  musobaqalari  ertalabdan boshlanib, to  shomga  qadar davom  etar 
edi.  Tomoshabinlar  oziq-ovqatlarini  teatrning  o'zida  yeb-ichganlar.  Hamma 
bayram  libosi  kiyar,  gulchambarlar  taqar,  yasan  tusan  bo'lib  kelar  edi.  Ulug' 
Dionisiy mavridiga juda ko'p fuqarolar yig'ilar, boshqa shahar-davlatlardan, butun 
Yunonistondan kelgan kishilar qatnashardi. 
Qadim  zamondan  bizgacha  ko‘xna  yunon  san'ati  klassik  davri  yutuqlarini 
umumlashtiruvchi  bittayu  bitta  asar  yetib  kelgan.  Bu  Aristotelning  yunonlarning 
qadimiy  davridan  toki,  miloddan  avvalgi  IV  asr  o‘rtalarigacha  bo‘lgan  kitob 
“Poetika”  risolasidir.  Adabiyot  va  teatr  tarixi  bobida  uniing  “Poetika”  asari  eng 
ahamiyatlidir.  Aristotelning  fikricha,  san'atning  tub  mohiyati  hayotiy  borliqni 
haqqoniy aks ettirishdan iborat. Klassik davr yunon teatri ellinizm davriga (mil.av. 
IV-I  asrlar)  kelib,  dramaturgiya  sohasidan  ham,  aktyor  ijrochiligi  va  teatr  binosi 
me'morchiligi sohasida ham jiddiy ravishda o‘zgardi. Bu o‘zgarishlar yangi tarixiy 
shart-sharoitlar  bilan  bog‘liq  edi.  Ellinizm  davri  teatrida  avvalgidek  tragediyalar 
ham,  komediyalar  ham  qo‘yiladi.  Lekin  mil.av.  IV  asr  tragediyalaridan  ayrim 
parchalargina  yetib  kelgan.  Chunki,    ellinizm  tragediyasi  yetarlicha  badiiy 
qimmatga  ega  bo‘lmagan.  Komediya  haqida  ko‘proq  ma'lumotlar  mavjud.  O‘sha 
zamon  eng  yirik  komediyanavisi  Menandr  hisoblanib,  u  yuzdan  ortiq  komediya 
yozgan,  biroq  u  8  martagina  g‘alaba  qozongan.  Uning  bitta  (“Odamovi”  pesasi) 
to‘la  asari  hamda  yana  boshqa  pesalaridan  bir  necha  parchalar  saqlanib  qolgan. 
Ellinistik davr komediyasini yangi attika komediyasi deb ataydilar. Mil.av. IV asr 
o’rtalarida  Yunoniston  ijtimoiy-siyosiy  hayotida  yuz  bergan  o‘zgarishlar  bu 
komediyada o‘ziga xos ravishda aks ettirilgan.  

---