Mavzu: Tayyorlama olishni zamonaviy usullari

Quyumlarni xisoblash. Mashinasozlikda quyumni ikki xil usulda aniqlash mumkin:

1. 
   Tajriba va statistika usuli.
   
2. 
   Xisoblash va taxlil qilish usuli.
   

Tajriba va statistika usulida umumiy va oraliq quyumlar jadvaldan olinadi. Jadvallar esa ilg’or zavodlar tajribalarini umumlashtirib va tizimlashtirib tuzilgan bo’ladi. Bu usulning kamcxiligi shundaki unda quyum miqdori, texnologik jarayoning qanday tuzilishidan qat`iyu nazar, jadvaldan olib tayinlanadi. Bu usulda aniqlangan quyum miqdori noaniq, oshirilgan bo’ladi.
Xisoblash va taxlil qilish usulida quyum unga ta`sir qiluvchi omillarni o’rganish va xisoblash yo’li bilan topiladi.
Quyum miqdori shunday bo’lishi kerakki, uni kesib olib tashlaganda avvalgi operatsiyadan qolgan nuqsonlar, tayyorlamani moslamaga o’rnatishda va kesib ishlash payitida hosil bo’ladigan xatoliklar yo’qolmog’i kerak . Quyumni bu usulda aniqlash yetarlicha aniq, chunki bunda texnologik jarayoning qanday sharoitda bajarilayotgani va boshqa omillar xisobga olinadi.
Quyumni hisoblashda asosan quyidagi omillar ta`sir qiladi.:

3. 
   Ishlov berilayotgan yuzaning mikronotekislik balandligi – R_{Z i-1} (41 – rasm).
   

Joriy operatsiyadan oldingisida hosil qilingan yuza mikronotekisligi xisobga olinadi, shuning uchun mikronotekislik balandligi belgisiga (i – 1) indeksi qo’yiladi. Mikronotekislik balandligi miqdori ishlov berish usuliga va kesish tartibiga bog’liq bo’lib jadvaldan qabul qilinadi.

4. 
   Avvalgi operatsiyada xosil bo’lgan nuqsonli yuza qatlamining chuqurligi – h_i-1
   

4.1-rasm. Quyimga tasir etuvchi omillar
Tayyorlama olishning qariyb xamma usulida xam uning yuzasida qattiq pusti, qasmoqlar, darz va shu kabilar ko’rinishida nuqsonli qatlam vujudga keladi. Tayyorlama olishning bir usulining o’zida uning materialiga qarab nuqsonli qatlamlar xar xil bo’ladi. Cho’yandan tayyorlangan quyma tayyorlama uchun qattiq po’st qatlami 1  2 mkm bo’lsa, po’lat tayyorlama uchun 1-3 mkm bo’ladi.
Legirlangan uglerodsizlashtirilgan pulat shtampovkalar uchun qatlam qalinligi 0,5 mm gacha, uglerodli po’latlar uchun 0,5  1,0 mm bo’ladi.
Kesib ishlash jarayonida xam metall tuzilmasi o’zgarishida puxtalanish qatlamlari xosil bo’ladi, bu nuqsonli qatlam xam keyingi operatsiyani bajarishda olib tashlanishi kerak .

5. 
   Ishlov berilayotgan yuzaning asos qilib ishlatilayetgan yuzaga nisbatan fazoviyu og’ishi -  _i-1 . Fazoviyu ogishlarga bir nechta teshiklarning o’qdoshmasligi, tsilindr shaklidagi detal o’qining uning ko’ndalang yuzasiga perpyendikulyarmasligi, ishlanayotgan va asos yuzalarining paralyellmasligi, yuzaning qayishishi, ustki yuzalarning teshikka nisbatan ekstsentrikligi va boshqalar kiradi. Fazoviy og’ishlar tayyorlamani tayyorlash va detalga ishlov berish payitida xosil bo’ladi.
   
6. 
   O’rnatish xatoligi - . bu xatolik bajarilayetgan operatsiyalarda (o’tishda) paydo bo’ladi. O’rnatish xatoligi asoslash xatoligi - , maxkamlash davrida paydo bo’ladigan xatolik - va moslama xatoliklarining - yigindisiga teng
   

Asoslash xatoligi tayyorlamani moslamaga o’rnatishda texnologik va o’lchash asoslari birlashmaganda (bir yuzani tashqil qilmaganda) paydo bo’ladi. Uning miqdori ma`lum bir o’lcham uchun tayyorlamaning muayyan o’rnatilgan xolatida aniqlanadi.
Partiya detallariga avvaldan sozlangan dastgoxda ishlov berishda ishlov berilayotgan yuza kesuvchi asbobiga nisbatan xar-xil vaziyatni egallashi (siljishi) mumkin. Siljish tayyorlamani maxkamlash payitida uning asos yuzalarining noaniqligi, moslamaning o’rnatish qismlarining noaniqligi va yeyilishi xisobiga sodir bo’ladi.
Ta`sir qiluvchi omillarni xisobga olib oraliq quyumning minimal miqdorini aniqlovchi quyidagi formulalarni tuzish mumkin:
-qarama-qarshi yuzalarga aloxida ishlov berishda yoki aloxida bir yuzaga ishlov berishda (bir tomonlama quyim):

qarama-qarshi yuzalarga paralyell ishlov berganda (ikki tomonlama quyim):

tashqi va ichki aylanuvchi yuzalar uchun

Shu formulalar asosida aloxida xollar uchun quyumning formularini olish mumkin, bunda bajarilayotgan ishga qarab umumiy formula tarkibidan u yoki bu tuzuvchisi chiqarib tashlanadi.
Masalan: Teshikni tortishda yoki o’z i markazlovchi razvertkalarada teshik o’qining sirilishi va toyib (jilib) ketishi yo’q qilinmayudi va o’rnatish xatoligi bo’lmaydi. Shuning uchun formuladan va tushirib qoldiriladi:

Toblangan yuzaga jilvirlash yo’li bilan ishlov berilganda iloji boricha tashqi yuzani saqlash kerak. Shuning uchun h_i-1 ni formuladan tushirib qoldiriladi:

Markazsiz jilvirlash dastgoxida jilvirlanganda tayyorlama moslamaga o’rnatilmaydi, shuning uchun o’rnatish xatoligi bo’lmaydi :

Superfinishlash va polirovkalashda faqat yuza g’adir-budurligi kamaytiriladi, bunda quyum formulasi quyuidagicha bo’ladi.

va xokazo. (yuqoridagi formulalar aylanuvchi yuzalar uchun berilgan).
Quyumni xisoblash formulalaridan ma`lum bo’ladiki, quyum avvalgi va bajarilayotgan operatsiyalardagi xatoliklarning yig’indisidan tashqil topar ekan.
Quyumga ta`sir qiluvchi omillarning qiymatlari texnologik ma`lumotnomalarda berilgan va ularning qiymati tayyorlamaning shakli va o’lchamiga, materialiga, tayyorlamani tayyorlash usuliga va ishlov berish usuliga bog’liq.
Hisoblangan minimal quyimlar asosida maksimal quyim quyidagi formulalar orqali hisoblanadi:
-tashqi yuzalarga ishlov berishda :
Z_imax= Z_imin+TD_i-1-TD_i

Mavzu: Tokarlik ishlov berishni zamonaviy usullari