Tana shaklini ushlab turuvchi skelet, bog’lovchi to’qimalar tuzilmasida bog’langan
suyaksimon va tog’ay elementlardan shakllanadi. Uning qismlari skelet muskullari yordamida
harakatlantiriladi yoki mahsus holat va vaziyatda ushlab turiladi. Keng qamrovli harakatlanish
tizimi atamasi o’z ichiga skelet va muskullarni oladi. Passiv harakatlanish tizimi skletlar va
ularning birlashmalaridan iborat bo’lsa, active harakatlanish tizimi o’z ichiga poyalar va ularning
qo’shimcha tuzilmalarini (poya g’iloflari, kesmasimon suyaklar) oladi. O’zlarining ushlab turish
vazifasidan tashqari, sklet elementlari va ularning birlashmalari muskullarga harakat davomida
tayanch sifatida hizmat qiladi sklet elementlari, birlashmalari va muskullari birgalikda
harakatlanish organlarini hosil qiladi. Shu bilan birga sklet elementlari organlar sistemasini
himoya qilish vazifasini ham bajaradi (bosh suyagi, umurtqa kanali, ko’krak qafasi).
Suyaklar
Suyak skleti suyaklarning turli tuzilmalari va shakilaridan iborat. Katta yoshli odamda
sklet 200 ta alohida suyaklardan tashkil topgan Ular tig’ay, tolali va synovial birlashmalar orqali
bog’langan. Har bir suyak, tog’ay birlashma yuzalar va joylar qayi yumshoq paylar birikkan,
birlashtiruvchi to’qima g’ilofi bilan o’ralgan xuddi paypoq kabi.
Har bir suyak shakli genetic yo’l bilan aniqlanadi lekin uning tuzilishi unga qo’yiladigan
mehanik talabning kengligi va turiga bog’liq. Tashqi ko’rinishga ko’ra suyaklar uzun, qisqa,
tekis, va qiyshiq suyaklarga ajratiladi. Uzun suyaklarga misol tariqasida (naysimon suyaklar)
bir-biridan erkin bilak to’piqdan tashqari suyaklar olinadi.Uzun suyaklar har bir yakunida diofiz
va epifizdaniborat bo’ladi. O’sish mobaynida har bir dioepifiz va shunga mansub epifiz
epifizsimon to’g’aylar yordamida ajratiladi. Qisqa suyaklar kubsimon shakldagi suyaklar bilak
va to’piq suyaklarni o’z ichiga oladi.
Yassi suyaklar orasida qovurg’a ko’krak yelka va bosh suyaklari mavjud.notog’ri
suyaklar umurtqa va bosh suyak po’stidagi suyaklarni o’z ichiga oladi. Bosh suyakdagi ayrim
suyaklar (oldingi yuqorigi jag’) g’ovaksimon boshliqlardan tashkil topgan. Sesamasimon
suyaklar bu paylarga birikkan suyaklardir (tizza qopqog’i) va nihoyat ayrim qo’shimcha
suyaklar ayniqsa qo’l va oyoqda ko’p uchraydi, yordamchi suyaklar deb ataladi. Ularning rentgin
suratdagi ko’rinishi tashxisdagi hatolikka sabab bo’lishi mumkun.
Orqa ustun mustaqil oson harakatlanadigan segmentlardan tashkil topgan bo’lib ularning
har biri oson harakatlanadigan va qimirlamaydigan bo’g’imlar orqali birlashgan. Mustaqil
harakatlanadigan segmentlar funksional qizm hisoblanadi. U ikki qo’shni umurtqa suyagi
biriktirilgan diskdan iborat. O’rta umurtqa diski mustaqil harakatlanadigan segmentda muhim
ahamiyat kasb etadi. U tashqi zich tolalik to’qima doirasidan iborat. Qo’shimcha sifatida shuni
aytishismiz mumkin-ki, usmurtqa, ko’ndalang jarayon va umurtqa ustuni bir biri bilan kuchli
paylar sistemasi orqali bog’langan. Ularning jahatlarining yo’nalishlardagi o’zgarishlari har bir
umurtqa segmentini harakatlanlanishini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: