Mavzu: tayanch harakat tizimining yosh hususiyatlari va gigiyenasi

 
Suyak hujayrasi va suyak tarkibidagi moddalar
Suyak hujayralari uzoq davom etadigan jarayonlar(protses) orqali bir-biri bilan 
bog`langan. Ular hamma tomondan tarkibi va joylashishi noodatiy bo`lgan suyak 
atrofidagi(hujayralararo matriks) moddalar bilan o`ralgan. Hujayralararo matriks kollagen 
tolalarga juda boy, ular organik tuzlar (kalsiy tuzlari, ayniqsa kalsiy fosat va kalsiy karbonat) 
bilan boyitilgan bo`ladi. Bular suv (20-25%), organic moddalar (25-30%) va anorganik moddalar 
(50%). Minerallar kristallar shaklida to`planadi va suyakka o`ziga xos fiziologik qattiqlik beradi. 
U intensive metabolitik jarayonlarni osonlashtiradigan o`ziga xos qon-tomir tizimiga ega bo`lib, 
bu suyaklarga biologik o`zgaruvchanlik xususiyatini beradi. Bukilmaydigan juda qattiq suyak 
materiallari yashovchan bo`lib, tanada stress kechayotgan paytdagi o`zgarishlarga osonlik bilan 
moslasha oladi. Anorganik va organic moddalar aralashib ketgan va ularni faqatgina 
mikroskopik tekshiruvlar natijasida farqlash mumkin. 
Agar suyak kuydirilsa, faqatgina anorganik mineral skeletonlar qoladi va suyak mo`rt 
bo`lib qoladi. Agar suyak kislotaga botirilsa, unda faqatgina organik moddalar qoladi va suyak 
rezinadek egiluvchan bo`lib qoladi
1
. 
Skelet - bosh, umurtqa pog‘onasi, elka kamari, ko‘krak qafasi, chanoq va qo‘l oyoq skelet
qismlaridan tashkil topgan. 
Umurtqa pog‘onasi 33-34 umurtqalardan tashkil topgan bo‘lib, bulardan 7 tasi bo‘yin, 12 
ta ko‘krak, 5 ta bel, 5 ta dumg‘aza va 4-5 ta dum umurtqalaridir. Katta odam umurtqa pog‘onasi 
4 ta egrilikdan iborat. 1-chi egrilik bo‘yin qismida oldinga qarab bo‘rtib chiqqan. 2-chi egrilik 
ko‘krak qismida orqaga qarab, 3-chi egrilik bel qismida oldinga qarab, 4-chi egrilik dum va 
dumg‘aza qismida orqaga qarab bo‘rtib chiqqan. Bog‘cha yoshining oxirida umurtqa 
pog‘onasining egriliklari hosil bo‘ladi. O‘smirlik davrida bel egriligi vujudga keladi. Odamning 
23-26 yoshida umurtqaning barcha qismi suyaklanadi.
Ko‘krak qafasi 12 juft qovirg‘alar va tush suyagining birikishidan hosil bo‘ladi. Ko‘krak 
qafasining shakli 2 xil: uzun ensiz va qisqa keng. Ko‘krak qafasining asosiy shakllari 
konussimon,ssilindirsimon va yassi bo‘lishi mumkin.
Qo‘l skeleti elka kamarining suyaklari – ko‘rak va o‘mrov, bilak, tirsak, pancha 
suyaklaridan iborat. Elka suyagi 20-25 yoshda, bilak suyagi 21-25 yoshda, tirsak suyagi 21-24 
yoshda, kaft usti suyaklari 10-13 yoshda, kaft suyaklari 12 yoshda, barmoq; falanga suyaklari 9-
11 yoshda suyaklanadi. U narsa ta’lim – tarbiya, Mehnat, jismoniy tarbiya, rasm solish va 
yozishda e’tiborga olinishi kerak. 
Oyoq skeletiga chanoq kamarining suyaklari va son suyagi, boldir suyaklari va pancha 
suyaklari kiradi. Chanoq suyaklarining suyaklanishi jismoniy tarbiya va Mehnatda e’tiborga 
olinishi kerak. Chanoq suyaklari notog‘ri birikishi uzoq muddat notog‘ri o‘tirish, tik yurish, og‘ir 
yuk ko‘tarish, ovqatlanishning etarli bo‘lmasligi natijasida vujudga keladi. Son va kapa, kichik 
boldir suyaklari 20-24 yoshda kaft oldi suyaklari 17-21 yoshda, oyoq pancha falangalari 15-21 
yoshda to‘liq suyaklanadi. Oyoq panjasi uzoq muddat tik turish, tor oyoq kiyim kiyishganda 
oyoq panjasi tekislanadi va tekis pancha kasali vujudga keladi.