Mavzu: tayanch harakat tizimining yosh hususiyatlari va gigiyenasi

 
Harakatlanish tizimining umumiy anatomiyasi 
1Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, 
The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003.455-499 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

Tana shaklini ushlab turuvchi skelet, bog’lovchi to’qimalar tuzilmasida bog’langan 
suyaksimon va tog’ay elementlardan shakllanadi. Uning qismlari skelet muskullari yordamida
harakatlantiriladi yoki mahsus holat va vaziyatda ushlab turiladi. Keng qamrovli harakatlanish 
tizimi atamasi o’z ichiga skelet va muskullarni oladi. Passiv harakatlanish tizimi skletlar va 
ularning birlashmalaridan iborat bo’lsa, active harakatlanish tizimi o’z ichiga poyalar va ularning
qo’shimcha tuzilmalarini (poya g’iloflari, kesmasimon suyaklar) oladi. O’zlarining ushlab turish 
vazifasidan tashqari, sklet elementlari va ularning birlashmalari muskullarga harakat davomida 
tayanch sifatida hizmat qiladi sklet elementlari, birlashmalari va muskullari birgalikda 
harakatlanish organlarini hosil qiladi. Shu bilan birga sklet elementlari organlar sistemasini 
himoya qilish vazifasini ham bajaradi (bosh suyagi, umurtqa kanali, ko’krak qafasi). 
Suyaklar 
Suyak skleti suyaklarning turli tuzilmalari va shakilaridan iborat. Katta yoshli odamda 
sklet 200 ta alohida suyaklardan tashkil topgan Ular tig’ay, tolali va synovial birlashmalar orqali 
bog’langan. Har bir suyak, tog’ay birlashma yuzalar va joylar qayi yumshoq paylar birikkan, 
birlashtiruvchi to’qima g’ilofi bilan o’ralgan xuddi paypoq kabi.
Har bir suyak shakli genetic yo’l bilan aniqlanadi lekin uning tuzilishi unga qo’yiladigan 
mehanik talabning kengligi va turiga bog’liq. Tashqi ko’rinishga ko’ra suyaklar uzun, qisqa, 
tekis, va qiyshiq suyaklarga ajratiladi. Uzun suyaklarga misol tariqasida (naysimon suyaklar) 
bir-biridan erkin bilak to’piqdan tashqari suyaklar olinadi.Uzun suyaklar har bir yakunida diofiz 
va epifizdaniborat bo’ladi. O’sish mobaynida har bir dioepifiz va shunga mansub epifiz 
epifizsimon to’g’aylar yordamida ajratiladi. Qisqa suyaklar kubsimon shakldagi suyaklar bilak 
va to’piq suyaklarni o’z ichiga oladi. 
Yassi suyaklar orasida qovurg’a ko’krak yelka va bosh suyaklari mavjud.notog’ri 
suyaklar umurtqa va bosh suyak po’stidagi suyaklarni o’z ichiga oladi. Bosh suyakdagi ayrim 
suyaklar (oldingi yuqorigi jag’) g’ovaksimon boshliqlardan tashkil topgan. Sesamasimon 
suyaklar bu paylarga birikkan suyaklardir (tizza qopqog’i) va nihoyat ayrim qo’shimcha 
suyaklar ayniqsa qo’l va oyoqda ko’p uchraydi, yordamchi suyaklar deb ataladi. Ularning rentgin 
suratdagi ko’rinishi tashxisdagi hatolikka sabab bo’lishi mumkun.
Orqa ustun mustaqil oson harakatlanadigan segmentlardan tashkil topgan bo’lib ularning 
har biri oson harakatlanadigan va qimirlamaydigan bo’g’imlar orqali birlashgan. Mustaqil 
harakatlanadigan segmentlar funksional qizm hisoblanadi. U ikki qo’shni umurtqa suyagi 
biriktirilgan diskdan iborat. O’rta umurtqa diski mustaqil harakatlanadigan segmentda muhim 
ahamiyat kasb etadi. U tashqi zich tolalik to’qima doirasidan iborat. Qo’shimcha sifatida shuni 
aytishismiz mumkin-ki, usmurtqa, ko’ndalang jarayon va umurtqa ustuni bir biri bilan kuchli 
paylar sistemasi orqali bog’langan. Ularning jahatlarining yo’nalishlardagi o’zgarishlari har bir 
umurtqa segmentini harakatlanlanishini belgilaydi.