Мавзу: Танлама кузатиш

Бош тўпламдан бирликларни танлаб олиш қоидаларига қараб, танлаш тасодифий, механик, типик, серияли (уяли) ва комбинацияли танлаш усулларида амалга оширилиши мумкин.

Тасодифий танлаш. Танлашнинг бу усули кенг тарқалган бўлиб, у қуръа усули ҳам дейилади, бунда тўпламнинг ҳар бирлиги учун тартиб рақамли жетон ёки билет тайёрланади. Кейин улардан тасодифий тартибда тўплам бирлигининг керакли бўлган миқдори (бирлиги) саралаб олинади.

Механик танлаш. Бу усулда умумий тўплам бирликлари тасодифий белги бўйича ҳажм жиҳатидан тенг бўлган гуруҳларга бўлинади. Кейин маълум қоидага кўра, ҳар бир гуруҳдан биттадан бирлик ажратиб олинади. Агар факультет студентларининг 10 фоизли механик танловини ўтказиш керак бўлса, даставвал улар фамилияларининг алфавит бўйича рўйхати тузилади ва механик ҳолда ҳар ўнинчи студент танлаб олинади. Масалан: 1, 11, 21, 31 ёки 7, 17, 27, 37 тартиб рақамдагилар ва ҳ.к. Танлов қанча кам бўлса, интервал шунча катта бўлади.

Механик танлаш. Бу усулда умумий тўплам бирликлари тасодифий белги бўйича ҳажм жиҳатидан тенг бўлган гуруҳларга бўлинади. Кейин маълум қоидага кўра, ҳар бир гуруҳдан биттадан бирлик ажратиб олинади. Агар факультет студентларининг 10 фоизли механик танловини ўтказиш керак бўлса, даставвал улар фамилияларининг алфавит бўйича рўйхати тузилади ва механик ҳолда ҳар ўнинчи студент танлаб олинади. Масалан: 1, 11, 21, 31 ёки 7, 17, 27, 37 тартиб рақамдагилар ва ҳ.к. Танлов қанча кам бўлса, интервал шунча катта бўлади.

Типик танлаш. Ўрганилаётган тўплам бирликлари муҳим, типик белги бўйича сифат жиҳатдан бир хил, бир турдаги гуруҳларга бўлинади. Кейин ҳар қайси гуруҳдан тасодифий усул билан бирликлар танланади, бу танлама гуруҳининг бош тўпламдаги салмоғига пропорционал равишда бўлиши керак.

Типик танлаш тасодифий ёки механик танлашга нисбатан аниқроқ натижаларни беради, чунки бу танловга бош тўпламга пропорционал ҳолда ҳамма типик гуруҳларининг вакиллари тушади.

Серияли (уяли) танлаш. Бунда текширишга тўпламнинг алоҳида бирликлари эмас, балки тасодифий ёки механик усулда танланган бир бутун гуруҳлари (сериялар, уялар) олинади.