Mavzu: Tabiiy resurslarning tasnifi va ulardan oqilona foydalanish yo’llari

Dunyo yer resurslari va ulardan foydalanish Planetamizning umumiy yer fondi 14,9 mlrd gektar bo`lib, bu Yer yuzining 29% ni tashkil qiladi. Uning 4,03 mlrd.ga (27%) o`rmonlar, 2,85 mlrd.ga (19%) o`tloq va yaylovlar, 2,32 mlrd.ga (15,5%) turli tipdagi sahrolar, 1,63 mlrd.ga (11%) muzliklar, 0,72 mlrd.ga (4,8%) daryo, ko`l va botqoqliklar, 0,7 mlrd.ga (4,7%) tundra va lesotundra, 0,45 mlrd.ga (3%) eroziyaga uchragan, sho`rlangan va botqoqlashgan maydonlar, 0,3 mlrd. gektari (2%) shahar va qishloq aholi punktlari bilan band.

Ekiladagan maydonlar 1,9 mlrd. gektar bo`lib, bu jami yer fondining 13% iga teng. Hozirgi kunda ekinzorlar maydoni dunyo aholisining jon boshiga 0,3 gektarga to`g`ri keladi, holbuki chorak asr oldin bu ko`rsatkich 0,5 gektarni tashkil qilar edi. Sobik Ittifoqdan ajralib chiqqan Hamdo`stlik mamlakatlarida ekiladigan yerlar maydoni jon boshiga 0,9 gektarni, O`zbekistonda esa 1,1 gektarni tashkil qiladi. Bu dunyo ko`rsatkichidan qariyb 4 baravar ko`p demak. Rivojlangan Yevropa mamlakatlari va AQSH da dehqonchilik uchun yaroqli yerlarning deyarli barchasi o`zlashtirib bo`lingan. Janubiy Amerika, Avstraliya, Afrika va Osiyo qit'alarining ba'zi mintaqalarida esa hali o`zlashtirilishi mumkin bo`lgan yer resurslari zahirasi mavjud.

Rus mutaxassislari N.N. Rozov va M.N. Stroganova (1979) fikriga ko`ra kelajakda Yer yuzidagi dexkonchilik yerlari maydonini kuprok o`tloq va yaylovlar hisobidan, kamroq o`rmonlar hisobidan kengaytirib, 2,66 mlrd. gektargacha yetkazish mumkin. Bu maydondan olinadigan hosil 8-9 mlrd. kishini oziq-ovqat bilan ta'minlaydi. V.A. Vashanov va P.F. Loyko (1975) ma'lumotlariga ko`ra dunyoda 750-820 mln. gektar o`zlashtirilishi mumkin bo`lgan rezerv yer bo`lib, ular hisobidan dehqonchilik maydonlarini 2,2 mlrd. gektarga yetkazish mumkin. Bu rezerv yerlarning asosiy qismi (640-660 mln.ga) rivojlanayotgan mamlakatlarda joylashgan bo`lib, shuning yarmi Lotin Amerikasi hududidadir

Tuproq eroziyasi va uni keltirib chiqaruvchi omillar. Tuproq unumdorligining pasayishi va tuproq resurslari kamayishining boshqa sabablari Eroziya – lotincha so`z bo`lib, parchalanish degan ma'noni beradi. Tuproq eroziyasi bu-tuproq unumdor qavatining suv bilan yuvilib yoki shamol bilan ko`chib ketishidir. Shunga ko`ra tuproq eroziyasi keltirib chiqaradigan omillarga ko`ra ikki xil bo`ladi. Bu – shamol va suv eroziyasidir. 1) tabiiy, ya'ni geologik eroziya – bu tuproq zarrachalarining tabiiy omillar ta'sirida yemirilishidir. Bu turdagi eroziya juda sekin kechadi, biz uni qariyb sezmaymiz ham. Tabiiy eroziyaning oldini olish iloji yo`q, lekin u deyarli zarar ham keltirmaydi, chunki bu jarayonda yo`qotilgan tuproq tabiiy ravishda tiklanib ulguradi;