Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Tabiatshunoslikni 
o’qitishning  o’lkashunoslik  tamoyili.  Maktab 
o’lkashunosligining  vazifasi  o’quvchilar  tomonidan  ta'lim-tarbiya  maqsadida  har  xil 
manbalar bo’yicha va bevosita kuzatishlar asosida o’z o’lkasi hududini har tomonlama 
o’rganishdir. 
O’lkashunoslik  hayot  bilan  bog’lanishning  qudratli  vositasidir.  Ko’pchilik 
o’quvchilarning  maktabni  bitirganlaridan  keyin  mahalliy  sanoat  va  qishloq 
xo’jaligi  korxonalariga  ishlash  uchun  borishlari  hisobga  olinganda,  o’lkashunoslik 
alohida ahamiyat kasb etadi. 
O’lkashunoslik  bevosita  tabiat  muhofazasi  bilan  bog’liq,  chunki  o’z  o’lkasini 
bilish  o’quvchilarga  uni  muhofaza  qilish  va  ko’kalamzorlashtirish  bo’yicha  ishlarda 
ongli  qatnashish  imkoniyatini  beradi.  o’z  o’lkasini  o’rganish  o’quvchilarning 
mustaqilligini rivojlantiradi, chunki bu ijtimoiy-foydali mehnatda faol qatnashishga 
imkon beradi. 
O’lkashunoslik  materialini  o’rganish  bo’yicha  ish  o’quv  maqsadlariga  javob 
berishi  kerak,  shuning  uchun  ham  uning  mazmuni  va  xarakteri  o’quv  dasturi  bilan 
belgilanadi.  O’lkashunoslik  ishlari  tashkil  qilinish  shakllari  bo’yicha  sinfda  va  sinfdan 
tashqarida bo’lishi mumkin. Faqat ular barcha o’quvchilar tomonidan bajarilsin. 
O’lkashunoslik tamoyili nazariy tabiatshunoslik kursining  o’quvchilar o’z 
o’lkalari  tabiati  bilan  bevosita  muloqotda  bo’lishida  oladigan  tasavvurlarga 
uzviy  ravishda  bog’lanishini  nazarda  tutadi.  o’lkashunoslik  bilimlaridan 
foydalanish  o’quv  o’lkashunosligining  bosh  maqsadidir.  Buning  uchun  o’qituvchi 
yetarli  o’lkashunoslik  materiallariga  ega  bo’lishi,  o’quv  materialini 
o’zlashtirish va tushunib olishga yordam beradigan mahalliy ma'lumotlarni darslar 
uchun tanlab olishi kerak. 
Shunday  qilib,  tabiatshunoslikni  o’qitish  “og’zaki  sxemada”  bo’lmay,  balki 
haqiqatni  kuzatish  asosida  quriladi.  Bundan  o’lkashunoslikdan  tabiatshunoslikni 
o’qitishda  har  kuni  va  uzluksiz  foydalanish  kerakligi  ma'lum  bo’ladi.  Barcha  darslar 
o’lkashunoslik tamoyili asosida tuzilishi kerak. 
O’quv  o’lkashunosligini  o’lkani  o’rganish  bo’yicha  faqat  yurish  va  to’garak 
ishlari  tashkil  qilish  bilangina  emas,  balki  har  xil  tabiiy  hodisalarni  muntazam 
kuzatishlar  bilan,  o’rganilayotgan  hududning ajoyib tabiiy va xushhavo joylarini 
tekshirish  bilan  hamda  o’z  kuzatishlarini  umumlashtirish  bilan  ham  bog’lash  kerak 
bo’ladi. 
Darslardagi  umumlashtirish  o’rganiladigan  dastur  mavzulari  bilan  bog’liq 
holda borishi lozim. O’lkashunoslik tamoyilining mohiyati shundan ham iboratki, u 
o’quvchilarga tanish bo’lgan joyda tabiat hodisalarini kuzatish va haqiqiy tasavvurlar 
asosida  tabiatshunoslik  asoslarini  tashkil  qiluvchi  tushunchalarni  shakllantirish 
imkoniyatini beradi. 
Jonajon  o’lkani  o’rganish  umumiy  tabiatshunoslik  kursini  o’rganish  bilan 
parallel holda olib borilmog’i lozim. 3- 4- sinflardagi o’lkashunoslik tadqiqotlarining 
muhim qismi tuproqqa, o’simlik va hayvonot dunyosiga xarakteristika tuzish, daryolar 

---

oqimining  rejimi  va  xarakterini  o’rganish,  tabiat  muhofazasidir.  O’quvchilar 
o’zlarining  shahar  yoki  qishloqlarida  qanaqa?  daryo,anhor  kabi  suv  havzalari, 
ko’chatzorlar borligini, ifloslanishdan saqlashni bilib olishlari kerak. Hayvonlarga 
g’amxo’rlik  qilish  lozim.  Qimmatli  tabiat  obyektlarining  ta'rifini  tuzish  va  ularni 
qo'riqlash,zararli  tabiiy  jarayonlarning  (jarliklar,  o’pirilishlar,  yemirilishlardan  hosil 
bo’lgan  jismlarning)  odamning  xo’jalik  faoliyatiga  ta'sirini  o’rganish  va  ularning 
oldini olishda ishtirok etish lozim. 
O’lkashunoslik tamoyilini o’quv-tarbiya ishlarida faqat maktab o’lkashunoslik 
burchagida mahalliy materiallarni izchil ravishda to’plab borgan sharoitdagina amalga 
oshirish  mumkin.  Eng  oddiy  o’lkashunoslik  kuzatishlari,  boshlang’ich  sinfda 
o’quvchilar  chiqargan  xulosalar  ular  ongida  asta-sekin  to’planib  boradi  va  bu 
xulosalar  hayotda  hamda  tabiatni  keyinchalik  o’rganishda  kerak  bo’ladigan  asosiy 
tabiatshunoslik tushunchalarini shakllantirish uchun baza bo’lib xizmat qiladi.