Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

7-MAVZU. BOSHLANG’ICH SINFLARDA TABIATSHUNOSLIK 
FANINING MAZMUNI. 
Reja: 
1.  Umumta'lim va hunar maktablarining islohoti o’rta va hunar ta'limi tizimi.        
2.  Mantiqiy fikrni rivojlantirish.  
3.  O’quvchilarning ilmiy-amaliy dunyoqarashini shakllantirish.  
4.  Tabiatshunoslik fani o’z oldiga ekologik ta'lim va tarbiya        
5.  Shaxsiy va ijtimoiy gigiyena masalalariga. 
 
Umumta'lim  va  hunar  maktablarining  islohoti  o’rta  va  hunar  ta'limi 
tizimini o’zgartirdi, o’zbekiston Respublikasi Davlat ta'lim standartlari qabul qilindi. 
Ushbu Davlat ta'lim standarti umumiy o’rta ta'limning tarkibiy qismi bo’lgan 
boshlang’ich  ta'limning  tarkibiy  tuzilishi,  mazmuni,  o’quvchilarning  tayyorgarlik 
darajasi, o’quv yuklamasi hajmiga qo’yiladigan me'yor va talablar majmui bo’lib, u 
davlatning me'yoriy hujjati sifatida e'tirof etiladi. 

---

Davlat  ta'lim  standartining  boshlang’ich  ta'lim  bo’limi  o’zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisining  IX  sessiyasida  qabul  qilingan  “Ta'lim  to'g’risida”gi 
Qonunga  va  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”  ga  hamda  Vazirlar  Mahkamasining 
“Uzluksiz  ta'lim  tizimida  davlat  ta'lim  standartlarini  ishlab  chiqish  va  joriy  etish 
to'g’risida”gi  1998-  yil  5-  yanvar  qaroriga  va  “Davlat  ta'lim  standarti  to’g’risidagi 
Nizom”ga asoslangan holda belgilangan. 
Bu  hujjatda  quyidagilar  qayd  etilgan:  boshlang’ich  ta'limga  davlat  standarti 
o’quv fanlari bo’yicha emas, balki ta'lim sohalari bo’yicha belgilanadi. Ta'lim sohalari 
bo’yicha  standart  ko’rsatkichlar  7(6)-11  yoshdagi  bolalarning  rivojlanishi  darajasi, 
ehtiyoj  va  imkoniyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  ijtimoiy  talab  taqozo  qilgan  ta'lim 
mazmunining minimal miqdoriga asoslanib belgilanadi.  
Ushbu davlat ta'lim standartining “Boshlang’ich ta'lim”  yo’nalishi asosan 
2 qismdan iborat: 
/-  qism.  Kirish.  Unda  har  bir  soha  bo’yicha  qo’yiladigan  talablaming 
umumiy vazifalari ko’rsatilgan. 
Jumladan,  uning  1.3  qismi  “tabiat  ta'lim  sohasi”ga  bag’ish-langan  va 
quyidagilar  qayd  etilgan:  bolalarni  tevarak-atrof  bilan  tanishtirish,  ularda  olam 
tuzilishi  va  tabiat  hodisalari  haqida  boshlang’ich  tasavvur  hosil  qilish,  ilmiy 
dunyoqarashni  shakllantirish,  tabiatga  muhabbat  uyg’otish  va  undan  oqilona 
foydalanishni o’rgatish tabiat ta'lim sohasi orqali amalga oshiriladi. 
Tabiat ta'lim sohasi bo’yicha standart ko’rsatkichlar bolaning tabia
t va undagi 
hodisalar  haqidagi  tasavvurga  ega  bo’lishi,  ularni  farqlash,  qisqacha  ta'riflab  berish 
hamda amalda qo’llay olishga o’rgatish nuqtayi nazaridan belgilanadi. 
2-  qism.  Ta'lim  mazmuni  negizini  belgilovchi  ko’rsatkichlar.  Buning  2.3 
qismi “tabiat ta'lim sohasi” bo’lib, quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1.  Jonli  va  jonsiz  tabiat.  Tabiatni  o’rganish  usullari:  kuzatish  va  tajriba.  Jism  va 
moddalar. 
2.  Koinot.  Quyosh  -  eng  yaqin  yulduz.  Yerning  o’z  o’qi  va  Quyosh  atrofida 
aylanishi, Oy - Yerning yo’ldoshi. Globus. Xarita. Ufq va uning asosiy tomonlari. 
Yer yuzining asosiy qismlari: tog’, tekislik va okeanlar. 
3. Atrofimizdagi havo. Ob-havo. Yil fasllarida ob-havoning o’zgarishi. Yog’inlar. 
Tabiatda suv. 
4.  Tabiat  hodisalari.  Jismlarning  harakati,  issiqlik,  tovush,  elektr,  yorug’lik 
hodisalari haqida boshlang’ich ma'lumotlar. 
5.  O’simliklar.  O’simliklarning  organlari.  Madaniy  va  yovvoyi  o’simliklar. 
O’simliklardagi mavsumiy o’zgarishlar. 
6. Hayvonlar. Uy va yovvoyi hayvonlar. Hasharotlar. Qushlar. Suvda yashovchi 
hayvonlar. Yirtqich hayvonlar. Hayvonlarning yashash sharoiti. 
7. Odam va uning salomatligi. 
8. Vatanimiz xaritasi yonida. Mamlakatimiz tabiati, tog’ va tekisliklari, cho'1 va 
o’rmonlari,  ob-havosi,  asosiy  daryo,  ko'l  va  suv  omborlari.  Yerosti 
boyliklari.  Mamlakatimiz  poytaxti,  viloyatlari  va  Qoraqalpog’iston 
Respublikasining tabiati. 
9. Inson va tabiat orasidagi munosabat. Tabiatni muhofaza qilish. 
Ma'lumki, boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslik fani 2 qismga bo’lib o’tiladi: 
“Atrofimizdagi olam”, (1-2- sinflarda)  va  “Tabiatshunoslik” (3-4- sinflarda). 

---

Boshlang’ich  sinflarning  (1-2  -sinflar)  o’quv  rejasiga  “Atrofimizdagi  olam” 
nomli  yangi  o’quv  predmeti  kiritilgan,  uni  o’rganishga  haftasiga  1  soat  ajratiladi. 
Atrof  olam  bilan  tanishtirish  bo’yicha  kursning  asosiy  vazifalari  atrofdagi  hayot, 
tabiatning  jism  va  hodisalari  to’g’risida  bolalar  tasavvurlarini  to’plash  va 
muntazamlashtirish,  ularning  axloqiy-odobiy  tajribalarini  boyitish,  to’g’ri  xulq-atvor 
(oilada, maktabda, ko’chada, jamoat joylarida, tabiatda) ko’nikmalarini, oila a'zolariga 
muhabbat  va  ular  to’g’risida  g’amxo’rlikni  shakllantirish,  atrofdagi  odamlarBa 
(tengdoshlarga,  o’qituvchilarga  va  boshqalarga),  tabiatga  muruvvatli  va  e'tiborli 
bo’lishni,  inson  mehnati  bilan  bunyod  etilgan  narsalarni  qadrlash,  jonajon  yurtga  - 
Vatanga muhabbatni tarbiyalashdir. Odamlar mehnati va bolalarning amaliy faoliyati 
(ijtimoiy foydali mehnat, o’yin faoliyati)ni tashkil qilish bu ikki yo’nalishni bog’lovchi 
qism hisoblanadi.' 
Har bir fanning asosiy mazmuni bilan tanishib o’tamiz. 
1. “Atrofimizdagi olam” fani 1-2-sinflarda o’qitiladi. 
Kursning  vazifasi  bolalarning  predmetlar  va  tabiat  hodisalari,  ijtimoiy  hayot 
haqidagi tasavvurlarini kengaytirish, tizimga solish, ularning axloqiy  ko’nikmalarini 
boyitish,  odamlar  hayoti  va  mehnatida  qiziqish  uyg’otish,  oila,  maktab,  jamoat 
joylarida o’zini to’g’ri tutish ko’nikmalarini shakllantirishdir. 
Kursni  o’igatishda  asosiy  diqqat  talabalarga  e'tibor,  oila  a'zolariga  nisbatan 
muhabbat va g’amxo’rlik, inson mehnati bilan yaratilgan narsalarni avaylab-asrash, 
mehnatni  qadrlash,  ona-Vatanni  sevish, uyda va maktabda ijtimoiy foydali mehnatga 
qiziqish hislarini tarbiyalashga qaratilgan. 
1.  Atrofimizdagi  olam  jismlari,  jismlar  xususiyatlari,  jismlarning  fazodagi 
joylashishi. 
2.  Ona  tabiat  (tabiat  va  insonlar  mehnatida  mavsumiy  o’zgarishlar.  o’simliklar  va 
hayvonlar).  
3.  Yaqin  atrof-muhit  bilan  tanishuv.  (Bizning  uy,  bizning  maktab,  bizning 
shahar (qishloq). Jonajon mamlakat). 
4. Sog’liqni saqlash. (Inson tanasi qismlari. Kun tartibi). 
5.  Sayohat.  (Yurtimiz  yer  yuzasi.  Yurtimiz  suv  havzalari.  Tabiat  xilma-xilligi. 
Dunyo mamlakatlari va tabiati). 
“Atrofimizdagi olam” fani boshlang’ich sinfning o’quv  rejasidagi boshqa 
predmetlardan farqli bir qator vazifalarga ega: 
1.  Atrofimizdagi  hayot  hodisalari  bilan  tanishish  jarayonida  o’quvchilarning 
uzluksiz  o’rganish  qobiliyatini  rivojlantirish  uchun  zaruriy  bo’lgan  ma'lum 
ma'naviy-axloqiy ko’nikmalar hosil bo’ladi. 
2.  O’quvchilar  bevosita  xalqning  tajriba  va  madaniyatiga,  axloqiy  munosabatlar 
tizimiga qo’shiladilar. 
3.  Maktab  sharoitida  atrof-muhit  bilan  tanishtirish  o’quvchilarni  samarali  ta'lim 
olishlariga  imkon  beradi,  chunki  bu  yoshda  bolalarning  yetakchi  faoliyati 
hisobga olingan holda ta'lim beriladi. 
4.  Fanni  o’rganishda  ta'lim  jarayonini  tashkil  qilishning  mazmuni,  shakli, 
uslublari  integratsiyasi  ta'minlanadi.  Masalan,  “Ona  tabiat”  bo’limini 
o’rganish  o’quvchilarni  ekskursiyalar,  o’quv  sayrlari  hamda  amaliy  ishlarni 
tashkil qilishda alohida obyekt va hodisalarni bevosita kuzatish jarayonida tabiat 
bilan tanishtirishni nazarda tutadi. 

---

O’qitish  jarayonida  o’quvchilar  yigirmadan  ortiq  tur  va  tushunchalarni 
o’rganadilar,  bular:  mebel,  idish-tovoq,  transport,  maishiy  texnika,  ish  qurollari, 
o’simliklar, hayvonlar, sog’liqni saqlash, shaxsiy gigiyena va boshqalardir. 
Predmetni  o’rganish  jarayonida  o’qituvchi  dunyoni  ekologik  idrok  etish 
vositasi  bo’lgan  maktab  yer  maydonchasi,  tabiat  burchagidagi  hayvonlar  va 
o’simliklarni  parvarish  qilish  ko’nikmalarini,  tabiatga  muhabbat  va  tabiat 
go’zalligini  ko’ra  bilish  qobiliyatini  shakllantirishi,  tabiiy  hodisalarni  tushunish 
kabilarni ishlab chiqishi kerak. 
Kursning  yana  bir  sermazmun  yo’nalishi  -  o’quvchilarni  joylarda 
oriyentatsiya qilishning eng oddiy usullariga o’rgatish; o’z mamlakati, uning poytaxti 
va boshqa shaharlari, dunyoning turli davlatlari va, umuman, sayyoramiz haqidagi 
ilk geografik tasavvurlarni shakllantirish.