Andijon Mashinasozlik Insitituti Mashinasozlik texnalogiyasi fakulteti TMJ yo'nalishi 15-20 gurux talabasi Maxmudaliyev Lazizbekning Termodinamika va issiqlik texnologiyasi fanidan tayyorlagan
Mavzu: Suv bug'ining h-s diagrammasi Reja: 1. Suv bug'ining h-s diagrammasi 2. Suv bug'ining t-s diagrammasi 3. Suv bug'ining P-V diagrammasi Suv bugining h - S diagrammalari O'ta qizigan bug' va ayniqsa to'yingan bug ideal gazlardan keskin farq qiladi. bunday buglar uchun holat tenglamalarini qollab bolmaydi. shu sababli olimlar tomonidan tajribalar natijasida olingan jadval va diagrammalardan foydalaniladi. suv bugi uchun eng zamonaviy jadval va diagrammalarni professor m.p.vukalovich ishlab chiqqan. Bu diagrammalar yordamida suv bugining toyinish harorati, bosimi, solishtirma hajmi, entalgpiyasi, entropiyasi, quruqlik darajasi kabi parametrlari aniqlanadi. Suv bugi uchun h-s diagrammani birinchi bolib 1904 yilda Molge taklif qilgan. Hozirgi vaqtda issiqlik-texnik hisoblarda M.P.Vukalovich tomoni-dan tuzilgan h-s diagrammadan foydalaniladi. h-s diagrammani qurishda ordinata oqi boylab entalgpiya, abstsissa boylab esa, entropiya qiymatlari joylashtirilgan. Koordinata boshi qilib suvning uchlamchi nuqtasi qabul qilingan. Issiqlik jarayonlarini hisoblashda suv bugining T-s va h-s diagrammalarini qollash issiqlik-texnik hisoblarni ancha soddalash-tiradi. Kop hollarda suv bugini topish uchun jadvallardan foydalaniladi. Bu jadvallar harorat, bosim boyicha suv bugining hamma parametrlarini aniqlashga yordam beradi. Suv bugining T-s diagrammasi Bu diagramma suv bugi bilan bolgan jarayonlarni organishda va ularni hisoblashda katta ahamiyatga egadir. Diagrammaning ahamiyatli tomoni shundaki, chizilgan egri chiziq tagidagi yuza ishchi jismga berilayotgan va undan olib ketilayotgan issiqlikni ifodalaydi. Diagrammadagi har bir nuqta jismning aniq holatini xarakterlaydi. Suyuqlikning 00S dagi entropiyasi nolga teng bo‘lgani uchun T-s koordinatada ordinata o‘qida joylashadi. Suvni 00S dan to‘yinish harorati (tT) gacha isitilishi aaʻ jarayoni bilan davom etadi. Bug‘ hosil bo‘lishi jarayoni (tT=const) gorizontal aʻaʻʻ chizig‘i bilan ifodalanadi. Bug‘ning qizitilishi esa aʻʻd izobara chizig‘i bilan ifodalanadi. Lekin bug‘ni qizitilish izobarasi suvni isitilish izobarasidan tikroq bo‘ladi, buning sababi qizitilish harorati isitilish haroratiga qaraganda yuqoriroqdir. SHunday chiziqlarni otkazishni davom ettirsak, chiziqlar k nuqtada birlashadi. Suv bugining P - V diagrammasi Bug hosil bolish jarayonini P-V diagrammada tasvirlanishini korib chiqishda quyidagi belgilashlarni kiritamiz: a) suyuqlikning 00C dagi barcha parametrlari «nol» indeksi bilan (t0 , v0 , i0 , S0 ). b) toyinish haroratidagi parametrlarni bitta shtrix bilan ( t(, v(, i(, S( ). v) toyingan quruq bug parametrlarini ikkita shtrix bilan (v((, i( , S((). g) toyingan nam bug parametrlarini x indeks bilan (vx , ix , Sx ,). d) Ota qizigan bug parametrlarini indekssiz (v, i , S ) belgilaymiz. Silindrda porshen ostida 1 kg suv bor va uni bugga aylantirish kerak, deb faraz qilaylik. Silindrning porsheniga tashqi tomondan yuk - r kuch quyilgan va bu kuch silindr ichida bosimni ozgarmas bolishini tahminlaydi, deb faraz qilaylik. Diagrammada abstsissa oqiga suvning va hosil bolgan bugning nisbiy hajmi, ordinatalar oqiga esa silindrdagi bosim qoyilgan. SHuni aytib otish kerakki, diagrammadagi egri chiziqlar, suv va bug hajmlarining haqiqiy nisbatiga mos kelmaydi. Bunga sabab shuki, past bosimlarda suvning hajmi shu bosimda toyingan bugning hajmiga nisbatan hisobga olmas darajada kichik boladi. SHunday qilib, agar diagramma qurishda qathiy proportsiyalarga rioya qilsak va suvning hajmini abstsissalar oqida millimetrlarda ifodalangan kesma bilan belgilasak, u holda toyingan quruq bugning hajmini metrlarda ifodalashga togri kelgan bolar edi. Diagrammani qurib chiqishni suyuqlikni 00S dan qaynash haroratigacha isitishdan boshlash lozim edi. Lekin bu oraliqda suvning hajmi shunchalik kam ozgaradiki, uni diagrammada tasvirlashning ahamiyati qolmaydi. Bug hosil bolishining boshlanishi diagrammada 11 nuqta bilan belgilanadi. Bu 1 kg suv toyinish harorati va bosimida (r1; t1 da) silindrda v1 xajmni egallaydi, degan soz. Xuddi shu paytda silindrda faqat bir fazali sistemaning ozi - suv boladi, xolos. Silindrga yana issiqlik keltirilganda suv asta-sekin bugga aylanadi. Bug hosil bolish jarayoni ozgarmas bosimda 11 111 izobara boyicha boradi. Bu izobara bir vaqtning ozida izoterma hamdir, chunki shu vaqtda keltirilgan issiqlik suv va bug haroratini oshirishga emas, balki molekulalar tortishish kuchini yengishga va bugning kengayish ishiga sarf boladi. Bu vaqtda silindrda ikki fazali muhit: suv - bug boladi, bu muhit toyingan nam bug deyiladi. E'tiboringiz uchun raxmat!!!
