Mavzu: Sug’oriladigan yerlarni meliorativ o’zlashtirish, qayta qurish va unumdorligini tiklash ishlarini kompleks mexanizatsiyalash

4.7-rasm. Bir cho'michli, temir arqonli boshqariladigan, 
ekskavatorlarning yer ishlarini bajarishga mo'ljallangan ishchi jihozlari: 
a — draglayn; b — to'g'ri cho'michli; d — teskari cho'michli; e — greyfer ishchi 
jihozi. 

---

Yer ishlarining bajarilish sxemasini tanlash, qurilish maydonchasi sharoitiga, 
inshoot o'lchamlariga qarab bajariladi. 
Irrigatsiya va melioratsiya qurilishida, asosan, transportsiz ishlash sxemasi 
qo'llaniladi. 
Transportli sxema, sanoat, energetika, uy-joy va gidrotexnika qurilishida 
nisbatan ko'p qo'llaniladi 
. 
4.8-rasm. Bir cho'michli, gidravlik boshqanladigan ekskavtorlarning asosiy 
ishchi ko'rsatkichlari va zaboylan shakllari. 
a
- to'g'ri cho'michli; 
b
- teskari cho'michli; 
d
- greyfer. 
To’g'ri cho'michli ekskavatorlar bilan yer ishlarini bajarish
 
To’g’ri cho'michli ekskavatorlar o'zi turgan sathdan yuqoridagi gruntni qazib 
transport vositasiga ortishga mo'ljallangan va cho'mich tishiga eng katta bosim (bosim 
hosil qilish mexanizmi mavjud) hosil qiladigan mashina hisoblanadi (4.7, 
b
, 4.8, 
a 
- 
rasmlar). To’g’ri cho’michli ekskavatorlar strelasi uzunligi draglayinnikidan ikki marta 
kichik bo’lganligi sababli gruntni yerga tashlab ishlash imkoniyati chegaralangan.
Ekskavator cho’michli grunt bilan to’lishi uchun zaboy bo’ylab, AVSD 
trayektoriyasi bilan harakatlanadi.(4.7, 
b 
, 4.8, 
a 
- rasmlar). 
To’g
’
ri cho’michli ekskavator qazish radiusi cho'mich yuqoriga ko’tarilgan sari 
o'zgarib boradi va bosim hosil qilish vali sathida maksimal o
’
lchamga ega bo'ladi. O'zi 
turgan sathdagi minimal qazish radiusi — R
qaz.min
ekskavator buralish o'qidan, 
cho'mich tishlarining grunt bilan uchrashgan «A» nuqtagacha bo’lgan masofaga 
teng. Bunda «A» nuqta to’g’ri cho’michli ekskavator bosim hosil qilish validan 
tushirilgan perpendikulyarda yotadi. 
To’g’ri cho’michli ekskavator zaboyi balandligi uchta xarakterli ko’rsatgichga ega. 
Bular minimal, normal, maksimal ko’rsatgichlar. 
To’g’ri cho’michli ekskavator zaboyi minimal balandligi: bu qazilmaning shunday 
balandligiki, bunda cho'mich bir o'tganda to’ladi. Bu balandlikni quyidagi ifodadan topish 
mumkm: 
H
min
= q ∙ K
to’l
/( K
yum
∙ h
qat
∙ b
ch
)
bu yerda: q—cho’mich sig’imi, m
3
; K
to’l
— K
yum
— cho’michning to’ldirish va 
grunt yumshalish koeffitsiyentlari; h
qat
— qirqib olinadigan grunt qatlami qalinligi, m;
b
ch 
— cho’mich kengligi m. 
2.4-jadval 

---

Yengil va yumshoq gruntlarda qirqib olinadigan grunt qalinligining oshirilishi 
hisobiga, Cho’michni to’ldirish yo’lini qisqartirish mumkin. Og’ir va qattiq gruntlarda 
esa teskari, qirqib olinadigan grunt qatlami qalinligi qisqarishi hisobiga minimal 
zaboy balandligini oshirishga to'g'ri keladi. (4.2-jadval). 
Nominal holatda, to'g'ri cho'michli ekskavator zaboyi balandligi o'zi turgan sathdan 
bosim hosil qiladigan val o'qigacha bo'lgan masofaga teng — H
qaz
Maksimal qazish balandligi ekskavator turgan sathdan cho'michni maksimal 
ko'tarish mumkin bo'lgan nuqtagacha bo'lgan masofaga teng bo'ladi. 
4.2-jadval