Mavzu: Statsionar yulduzlar va ularning fizik ko‘rsatkichlari. Yulduzlarning spektral sinflari. Absolyut yulduziy kattaligi, yorqinligi, temperaturasi, radiusi va massasi

1. Statsionar yulduzlarning fizik ko‘rsatgichlari. Yulduzlar Quyosh singari plazma shardirlar. Biroq biz ularni yuza qatlamlarini Quyosh singari gardish shaklda ko‘ra olmaymiz. Bunga sabab ular bizdan juda uzoqda joylashganlar. Eng katta teleskoplar ham yulduzlarni yuza qatlamlarini ko‘rish va tekshirish imkonini bera olmaydilar. Barcha yulduzlar bizga (teleskopda ham) yorug nuqta shaklda ko‘rinadilar. Biroq ularni ayrimlari bizga yaqinroq bo‘lsa boshqalari uzoqdadirlar. Uzoqligi bo‘yicha bunday farqni ularni yillik parallaksini o‘lchash natijasida aniqlash mumkin. Yaqin yulduzning yillik parallaksi _ya uzoqdaginikidan _u katta _ya > _u bo‘ladi. Chunki kuzatuvchi o‘rnini A dan V ga o‘zgartirganda yaqindagi predmetni (S) parallaktik siljishi (_ya) uzoqdagi (V) nikidan (_u) katta bo‘ladi. Eng yaqin yulduz Sentavrning -si (-Sen) bo‘lib uning yillik parallaksi =0.751 ga teng. Ya’ni yillik parallaks 1 dan oshmaydi. Parallaksi 1 gacha bo‘lgan masofani r bir parsek deb qabul qilingan va u formulaga (a-Yer bilan Quyosh orasidagi o‘rtacha masofa va u astronomik birlik qisqacha a.b. deb ataladi) asosan 1ps=206265 a.b. ga teng. -Sen ni uzoqligi =1.33 ps., Quyoshniki - r_ . Ko‘rinib turibdiki yillik parallaks  kichik burchak. Hozirgi zamon o‘lchash texnologiyasi 0.005 ga teng, ya’ni biz r=200 ps uzoqlikkacha bo‘lgan yulduzlarning yillik parallaksini o‘lchay olamiz. Quyosh atrofida bunday yulduzlar soni 7500. Uzoqligi 200 ps dan katta yulduzlar uchun boshqa usullar qo‘llaniladi.
Yulduzlarni fizik ko‘rsatqichlari o‘zaro solishtirish yo‘li bilan o‘rganiladi. Ularning yorugligi bir xil masofaga keltiriladi. Bunday masofa sifatida r=10 nc masofa qabul qilingan va 10 ps uzoqlikdagi yulduzni yorugligi absolyut yulduziy kattalik (M) deb qabul qilingan. U holda ixtiyoriy r ps uzoqlikdagi, m ko‘rinma yulduziy kattalikka ega yulduzning absolyut kattaligi (bundan keyin-absolyut kattalik)


M=m+5-5lgr.

Quyoshning m_v =-26 ^m.78, uzoqligi - r_ va absolyut kattaligi M=+4^m.79. Ya’ni Quyoshdan 10 ps uzoqlikka borib unga qarasak u 4 ^m.79 yulduziy kattalikda (xira yulduz singari) ko‘rinadi.

Quyosh atrofidagi (r  200 nc) yulduzlarni bir xil (r = 10 nc) masofaga keltirsak ularning soni absolyut yulduz kattaligi bo‘yicha qanday taqsimlanadi? Bunday taqsimot 31-rasmda keltirilgan. Ordinata o‘qi bo‘ylab yorqinlik funksiyasi (M), abssissa o‘qi bo‘ylab absolyut yulduziy kattaliklar qo‘ylgan. Yorqilik fuksiyasi (M)ning fizik ma’nosi shundayki u M dan M+1 yulduziy kattalikkacha bo‘lgan yulduzlarni nisbiy sonini ifodalaydi. 3.1-rasmda Quyosh singari yulduzlarning nisbiy soni ko‘rsatilgan ((M=4^m.79)=0.02).