Mavzu: Statsionar yulduzlar va ularning fizik ko‘rsatkichlari. Yulduzlarning spektral sinflari. Absolyut yulduziy kattaligi, yorqinligi, temperaturasi, radiusi va massasi

Rasm-5. Vodorod atomi spektral chizigi N_ ning ekvivalent kengligi (W_l) ni temperatura ko‘rsatgichi bo‘yicha o‘zgarishi tasvirlangan.

Bunday sharoit A sinfga mansub yulduzlarda mavjud. Agar temperatura T>10⁴ (V sinf) yoki T<10⁴ (F sinf) bo‘lsa vodorod chiziqlari N_, N_, N_, N_ –lar intensivligi T=10⁴ (A-sinf) dagi qaragandan kam bo‘ladi, bunday farq temperatura ayirmasi |T-T_u| ortgan sari kuchayib boraveradi va u ma’lum darajaga 5000 etgach vodorod chiziqlari umuman ko‘rinmaydi. Rasm 3.3 da vodorodning N_ chizigini ekvivalent kengligini (W_) ni temperatura ko‘rsatgichi (= ) bo‘yicha o‘zgarishi tasvirlagan. Geliy atomlarini uygonish potensial >20 ev, ya’ni vodorodnikidan ikki marta katta, demak geliy atomi chiziqlari hosil bo‘lishi uchun T20 000 bo‘lishi kerak. Bunday sharoit V sinfga mansub yulduzlarda mavjud. A –sinf yulduzlarida temperatura geliy atomlarini uygongan holatlarga o‘tkazish uchun etarli emas. Shuning uchun ularda geliy chiziqlari kuchsiz. K, M-sinf yulduzlarida temperatura ancha past (4500-3500 K) va molekulalar hosil bo‘lishi uchun sharoit etarli.

Shunday qilib, har bir kimyoviy element atomlari chiziqlari ma’lum temperaturadagi (sinfdagi) yulduzlarda maksimal intensivlikka ega bo‘ladi. Bu sinfdan chap yoki o‘ng tomonda joylashgan sinflarda intensivlik kamaya boradi. Spektral sinflar chiziqlarni intensivligi bo‘ycha belgilanadi. Temperaturani aniqlash uchun oraliq sinflar kiritilgan. A bilan V orasi o‘nta oraliq sinfga bo‘lingan.
Agar yulduzni spektri olingan bo‘lsa uni spektral sinfini va temperaturasi (T) ni aniqlash mumkin. Bunday yo‘l bilan aniqlangan T tutash spektrda energiyani taqsimlanishi yoki rang ko‘rsatqichi (V-V) bo‘yicha aniqlangan temperaturaga mos kelishi isbotlangan. Shuning uchun spektral sinflar o‘rnida T_e yoki V-V qo‘llaniladi. Javal 1 da bosh ketma-ketlik spektral sinf, T_e va V-V keltirilgan.

Jadval 1

	O5	V0	A0	G0	G0	K0	M0	L	T
Te	40 000	28 000	9900	7400	6030	4900	3480	1700	1300
V-U	-0.33	-0.31	0.00	0.27	0.57	0.89	1.45	(3)	(5)