Mavzu: Soʻz maʼnosini oʻzlashtirishning psixologingvistik asoslari

MAVZU: Soʻz maʼnosini oʻzlashtirishning psixologingvistik asoslari

REJA:

1.Og’zaki va yozma nuqtni oʻzlashtirishning psixologingvistik asoslari.

2. Psixolingvistika haqida umumiy ma’lumot.

3. Neyrolingvistika.

Og’zaki va yozma nuqtni oʻzlashtirishning psixologingvistik asoslari.

• Og‘zaki nutq bevosita muloqot sharoitlarida sodir bо‘ladi, shuning uchun “sur’ati bо‘yicha tez va notо‘liqroq” tarzda namoyon bо‘lib, nutq jarayonida ma’noni ifodalash uchun nolingvistik vositalar – mimika va imo – ishoralardan foydalaniladi. Yozma nutqda esa og‘zaki ma’lumotda qо‘shimcha axborot beruvchi ushbu vositalar bо‘lmaydi. Yozma nutqni о‘zlashtirish va amalga oshirishning murakkabligi uning tabiatiga bog‘liq: agar og‘zaki nutq asosan sо‘zlash – eshitish va sо‘zlarni harakatlantirish analizatorlari faoliyati bilan amalga oshirilsa, yozma nutq kо‘rish – eshitish va harakatlantirish analizatorlari faoliyatidan tarkib topadi. Yozma jarayonga butun miya, uning barcha qobiq bо‘laklari aloqador bо‘lsada, biroq unda bosh miya qobig‘ining ma’lum uchastkalari kо‘proq ishtirok etadi.

Psixolingvistika tilshunoslik ilmiga xos bo‘lgan qator yangi sohalardan biri bo‘lmish kommunikativ tilshunoslik va matn lingvistikasi, matnni o‘rganishdagi antroposentrik yondashuv, kognitiv tilshunoslik, pragmalingvistika, lingvokulturologiya, sotsiolingvistika, lingovoʻlkashunoslik, etnolingvistika sohalariga oid masalalarni tahlil qilish yo‘nalishidagi tadqiqot ishlari bilan chambarchas bog'liq.

Psixolingvistika tilshunoslik ilmiga xos bo‘lgan qator yangi sohalardan biri bo‘lmish kommunikativ tilshunoslik va matn lingvistikasi, matnni o‘rganishdagi antroposentrik yondashuv, kognitiv tilshunoslik, pragmalingvistika, lingvokulturologiya, sotsiolingvistika, lingovoʻlkashunoslik, etnolingvistika sohalariga oid masalalarni tahlil qilish yo‘nalishidagi tadqiqot ishlari bilan chambarchas bog'liq.

Psixolingvistika haqida umumiy ma’lumot

Psixolingvistika – psixologiya va tilshunoslik o‘rtasidagi bog‘lanishlar asosida hosil bo’lgan sohadir. “Psixolingvistika” termini 1946- yilda birinchi marta AQSHda N.Pronko tomonidan qoʻllangan va 1953- yilda Indiana Universitetida o‘tkazilgan ilmiy anjumanda ommalashgan. Hozirgi davrda jahonning turli mamlakatlarida psixolingvistikaga oid nazariya va metodlar mavjud.

Psixolingvistika nutqning hosil bo‘lish va eshitib his etish jihatlariri nutq faoliyatining jamiyat, shaxs rivojlanishi bilan bog‘liq ravishda murakkab sistema va struktura sifatida ilmiy tadqiq etadi. Psixolingvistikaning asosiy o‘rganish mavzusi nutqning hosil bo‘lishi, uning ongli ravishda eshitib his qilinishi va bolalar nutqining shakllanishidir.

Psixolingvistikaning xorijdagi ta’limotiga ko‘ra boshqacha ta’rif ham mavjud. “Psixolingvistika til va nutqning inson ongidagi tabiati va strukturasiga ko‘ra ko‘zgusi” deb ta’rif beradi T.Skovel Psixolingvistika so‘zlovchi va eshituvchi psixologiyasi, uning sharoitga bog'liqligi oddiy va ehtirosga berilgan holati, matnning strukturasi bilan munosabati, turli nutq buzilishi bilan bog‘liq kasalliklar (afaziya)ni ilmiy jihatdan o‘rganadi.

• Psixolingvistikaning xorijdagi ta’limotiga ko‘ra boshqacha ta’rif ham mavjud. “Psixolingvistika til va nutqning inson ongidagi tabiati va strukturasiga ko‘ra ko‘zgusi” deb ta’rif beradi T.Skovel Psixolingvistika so‘zlovchi va eshituvchi psixologiyasi, uning sharoitga bog'liqligi oddiy va ehtirosga berilgan holati, matnning strukturasi bilan munosabati, turli nutq buzilishi bilan bog‘liq kasalliklar (afaziya)ni ilmiy jihatdan o‘rganadi.

Psixolingvistikaning o‘rganish obyektiga quyidagilar kiritilgan:

• Nutq faoliyatning vujudga kelish mexanizmi.
• Bolalar nutqining shakllanish jarayoni.
• Muayyan nutqiy vaziyatlarda so‘zlovchi bilan tinglovchi o‘rtasidagi munosabatlar.
• Nutqning axborot tashish funksiyasini o‘rganish va boshqarish.

Neyrolingvistika

Neyrolingvistika nutqiy faoliyatning miyadagi mexanizmlarini va miyaga mahalliy shikast yetishi natijasida nutqiy jarayonlarda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarni o‘rganadi.

Neyrolingvistika fanining vujudga kelishi va rivojlanishining asosiy bosqichlari neyropsixologiya va neyrolingvistika asoschisi Aleksandr Romanovich Luriya nomi bilan bog’liq. Bu olim nutqiy buzilishlari tizimli tahlil qilishni lingvistika va psixolingvistikaning nazariy tushunchalari bilan umumlashtirgan va tadqiq qilgan.

Rahmat