Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Siyosiy mafkura va uning asosiy ko‘rinishlari

Siyosatshunoslik fanining eng muhim aspektlaridan biri hisoblanmish siyosiy mafkuralar masalasi qadim zamonlardan beri qizg‘in bahs va munozaralarga sabab bo‘lib kelmoqda. Zero siyosiy mafkura mafkuraning siyosiy ko‘rinishi ekan, avvalo mafkuraning o‘zi nima ekanligini aniqlab olish maqsadga muvofiqdir.

Davrlar osha, mafkurasiz insonning kundalik hayotini, u yashab faoliyat ko‘rsatayotgan jamiyat hayotidagi jarayonlarni nafaqat tushunish, balki tasavvur ham qilish mushkul. Mafkura bo‘lmasa har bir shaxs, va, qolaversa, davlat o‘zi ketayotgan yo‘lida ikqilanib qoladi; qaerda mafkuraviy bo‘shliq vujudga kelsa, o‘sha erda begona bir mafkura hukmronlik qilishni boshlaydi.

Misli ko‘rilmagan darajada urushlar va fojealarni boshidan kechirgan yigirmanchi asr ham poyoniga etdi; insoniyat yangi asr boshida turgan bir paytda turli xil eski va yangi mafkuralarning o‘zaro qarama-qarshiliklari go‘yoki har qachongidan ham shiddatli tus olayotganday. Rang-barang, ba’zan bir-birlariga mutlaqo zid keladigan dunyoqarashlar, siyosiy va diniy oqimlar, mazhab va sektalar orasidagi fikr talashuvlar goho bahs-munozara chegarasidan chiqib, qonli to‘qnashuvlar, ommaviy qirg‘inlarga sabab bo‘lmoqda.

O‘tgan asrning so‘nggi o‘n yilligiga kelib dunyoda ikki asosiy qarama-qarshi qutb ziddiyati barham topgan bo‘lsa-da, turli xil maqsadlarni ko‘zlovchi va, binobarin, turli xil manfaatlarni ifoda etuvchi mafkuralar kurashi jahon ijtimoiy hayotida birinchi o‘ringa chiqib oldi. Ta’kidlab o‘tish joizki, bunday kurashdan ko‘zlangan asosiy maqsad — odamlar, avvalambor yoshlar, qalbini egallash, muayyan bir mamlakat yoki mintaqadagi biror millat yoki xalqning ongiga, uning his-tuyg‘ulariga ta’sir o‘tkazish, uni o‘z dunyoqarashiga bo‘ysundirish, ma’naviy jihatdan zaif va, ohir-oqibatda, tobe qilish.

Ijtimoiy guruhlarning turli-tuman va hatto bir-biriga qarama-qarshi manfaatlari mavjud bo‘lgan sharoitda jamiyat­ning bir butunligini va undagi siyosiy tartibni, konsensusga erishish va jamiyatning taraqqiyot yo‘lidan olg‘a borishini nima ta’minlashi mumkin? Siyosiy mafkuralar aynan shunday omil sifatida maydonga chiqadi.

Insonning faoliyati, ayniqsa, siyosiy faoliyat idrok etilganlik va bir maqsadga yo‘naltirilganlik xususiyatiga ega. Bu faoliyat — xoh saylovlarda ovoz berish bo‘lsin, xoh siyosiy tadbirlarda ishtirok etish bo‘lsin — aniq-ravshan yo‘naltirilgandir.