Mavzu: shaxsiy kompbyuterlarning asosiy bloklari va ulaning vazifalari. Reja

Radio kanal— bu usulda axborot uzatish uchun radio to’lqinlaridan foydalaniladi, shuning uchun bu usulda aloqa yuzlab va hatto, minglab kilometrga uzatiladi. Axborot o’tkazish tezligi sekundiga o’nlab megabitgacha yetishi mumkin (bu holda tanlangan to’lqin uzunligi va kodlash usuliga bog’liq). Mahalliy tarmoqlarda radiokanaldan foydalanmaslik sabablari quyidagilar: uzatish va qabul qilish qurilmalari qimmat, shovqindan saqlanish darajasi past, axborotni uzatish vaqtida sir saqlash butkul tatminlanmagan va mustahkamlik clarajasi past.

Lekin global tarmoqlar uchun radiokanal ko’pincha yagona vosita bo’lib qoladi, chunki signalni tiklash sputnigi yordamida axborotlarni butun dunyoga uzatishni tatminlash nisbatan oddiydir. Uzoqdajoylashgan bir necha mahalliy tarmoqlarni o’zaro ulab, bir butun tarmoq hosil qilish uchun ham radiokanaldan foydalaniladi. Axborotni radio uzatish turining bir necha standarti mavjud. Ularning ikki turiga to’xtalib o’tamiz:

tor spektorda (yoki bir chastotali uzatish) uzatish 46500 m² maydonni qamrashga mo’ljallangan. Bu holdagi radiosignal metall va temir-beton to’siqlardan o’ta olmaydi, shuning iichun bir bino hududida ham aloqa o’rnatishda jiddiy muammo hosil bo’lishi mumkin. Aloqa bu holda nisbatan sekin amalga oshadi (4,8 Mbit/s atrofida); bir chastotali uzatishning kamchiligini yengish uchun tar-qalgan spektorda qandaydir chastota yo’lagini kanailarga bo’lib ishlatish taklif qilinadi. Tirmoq abonentlarining hammasi jnaMum vaqt oralig’ida barobar (sinxron ravishda) keyingi kanalga o’tadilar. Maxfiylikni saqlash uchun maxsus kodlashtirilgan axborot ishlatiladi. Bunday uzatish tezligi unchalik yuqori emas 2 Mbit/s.dan oshmaydi, abonentlar orasidagi masofa 3,2 km (ochiq maydonda) va bino ichkarisida 120 metrdan ko’p emas.

Keltirilgan turlardan ham boshqa radiokanallar mavjuddir, masalan, uyalik tarmoq, xuddi uyali telefon tarmoq tamoyillari kabi (ular maydonda teng taqsimlangan signalni qayta tiklash qurihnalaridan foydalanadiiar), shuningdek, mikroto’lqin tarmog’ida tor yo’naltirilgan uzatishni yerdagi qurihnalar o’rtasida yoki sputnik va yerdagi stansiyalar oralig’ida qo’llaniladi.

Infra qizil kanal - ham simlarsiz axborot uzatishni tatminlaydi, chunki aloqa uchun infraqizil nurlanish ishlatiladi (televizorlarning masofadan boshqarish qurilmasi kabi). Radiokanalga qaraganda, ularning asosiy afzalligi elektromagnit to’siqlarga sezgir emas, bu xususiyati sanoat korxonalarda ishlatish imkonini beradi. Bu holatda haqiqatan uzatish quvvati yuqori bo’lishi talab qilinadi, sababi boshqa hech qanday issiqlik nurlanish (infraqizil) manbalari tatsir qilmasligi uchun. Infraqizil aloqa havoda chang miqdori ko’p bo’lgan sharoitda ham yomon ishlaydi.

Infraqizil kanal bo’ylab axborot uzatishning chegara qiymati 5—10 Mbit/s.dan oshmaydi. Axborotni sir tutish imkoniyati ham radiokanal holatidek yo’q. Radiokanal kabi uzatish va qabul qilish qurilmalari nisbatan qimmat. Bu sanab o’tilgan kamchiliklartufayli infraqizil kanalidan kam foydalanadilar. Infraqizil kanal ikki gunihga bo’linadi:

ko’rish masofasidagi kanallar, bularda aloqa nur orqali amalga oshiriladi. Nur uzatish qurilmasidan to’g’ri qabul qilish qurilmasiga yo’naltiriladi. Bu holda aloqa tarmoq kompyuterlari o’rtasida to’siq bo’lmagan holdagina amalga oshadi. Ko’rish masofasidagi kanalning axborot uzatish masofasi bir necha kilometrga yetadi;

tarqalgan nurlanishdagi kanallar, bu turdagi kanal pol, shift, devor va boshqa to’siqdan qaytgan signallarda ishlaydi. To’siqlar bu holda qo’rqinchli emas, lekin aloqa faqat birbino chegarasida amalga oshadi.

Tabiiyki, mavjud simsiz aloqa kanallari «SHina» topologiyasiga to’g’ri keladi, sababi axborot hamtna abonentlarga hir vaqtning o’zida uzatiladi. Lekin tor yo’naltirilgan axborot uzatishni tashkil qilingan taqdirda xohlangan topologiya (“«Halqa” «Yulduz» va boshq.) uchun radiokanalni va xuddi shuningdek, infraqizil kanalini tatbiq qilish rnumkin.

5. 
   Aloqa yo’llarining texnologik ko’rsatgichlarini moslash
   

Har qanday elektr aloqa yo’llari maxsus chora ko’rilishini talab qiladi, bu choralarsiz axborotlarni bexato uzatib bo’lmasligidan tashqari, butunlay tarmoq o’z vazifasini bajara olmaydi. SHisha tolali kabellar bu kabi muammolarni o’z-o’zidan hal qiladi.

Moslash— bu elektr aloqa yo’li signallarni uzun masofaga metyorida, aks sadosiz va o’zgartirmasdan yetkazash uchun ishlatiladigan tadbir. Moslash prinsipi ancha sodda: kabel uchlariga moslovchi qarshilik (terminator) o’rnatish kerak, bu qaishilikning kattaligi ishlatilayotgan kabelning to’lqin qarshiligiga leng bo’lishi shart.

To’lqin qarshiliki - bu kabel tunning ko’rsatgiehlaridan biri bo’lib, faqat uning tuzilish ko’rsatgichlari, yatni kesim yuzasi, o’tkazgich shakli va soni, qalinligi hamda himoyalovchi dielektrik materialga bogiiq. Kabelni to’lqin qarshiligining qiymati kabel huijatlarida keltirilgan bo’ladi va u, odatda, 50—100 Om koaksial kabel uchun, 100—150 Om To’qilgan juftlik yoki ko’p simli yassi kabel uchun tashkil qiladi. To’liq qarshilikni aniq ko’rsatgichini kabel orqali o’tkazilayotgan impuls ko’rinishining o’zgarishiga qarab ossillograf va impuls generatorlari yordamida oson o’lchash mumkun. Odatda, moslovchi qarshilikning qiymati u yoki bu tomonga 5— 10 %dan ko’p o’zgarmasligi talab qilinadi.

6. 
   Axborotlami kodlashtirish
   

Tarmoqdan uzatilayotgan axborotni kodlash, axborot uzatish-ning maksimal ruxsat etilgan tezligiga va ishlatilgan uzatish muhitining o’tkazish qobiliyatiga to’g’ridan to’g’ri tatsiri bor. Masalan, bir kabeldan o’tayotgan turli kodlarda uzatilayotgan axborotning ruxsat etilgan chegara tezligi ikki barobar farq qilishi mumkin. Tanlangan koddan, tarmoq qurilmalarining murakkabligi va axborot uzatish ishonchliligiga bog’liq. Mahalliy tarmoqlarda foydalaniladigan batzi kodlar 2.10-rasmda keltirilgan. Bu kodlarni afzalliklari

NRZ kodi — nol holatga qaytmaslik — bu oddiy kod odatdagi raqamii signaldan iborat (qutblari teskari o’zgargan yoki bir va nolga teng qiymatlar o’zgargan bo’lishi mumkin). NRZkodining muhim afzaliiklariga uning oddiy hosil qilinishi (boshlang’ich signalni uzatish tomonda kodlash va qabul qilishda dedektorlash kerak emas), shuningdek, boshqa kodlar orasida aloqa yo’lidan eng kam tezlikda o’tislii kiradi.

Misol uchun tarmoqda signalni eng ko’p o’zgarish holati, bu - 1 bilan 0 ga 010 o’zgarib turish holati, yatni 1010101.010.... ketma-ketlik, shuning uchun 10 Mbit/s (bir bit davri 100 ns) tezlikda uzatilishi amalga oshirilganda, signalni chastotasi va shuningdek, aloqa yo’lining talab etilgan o’tkazish imkoniyati 1/200 ns = 5 MGts tashkil etadi (2.11-rasm).

NAZORAT SAVOLLARI

Axborot uzalish muhiti tushunchasining tatrifi.

Kabel turlarini sanab bering.

O’ralgan juftlik kabeli qanday tuzilgan?

O’raigan juftlik kabel afzalliklari va qo’llanilishi.

Kabellar qanday tashqi g’ilofda ishlab chiqariladi?

Koaksial kabel tuzilishini bayon eting.

Koaksial kabelning afzalliklari va kamchiliklari nimalardan iborat? Koaksial kabelning texnik ko’rsatgichlari va qo’llanilishini izohlang

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   M.M. Musaev, A.A.Qaxxorov, M.M. Karimov. Komp’yuter tarmoqlarini yig‘ish (Arxitekturasi, qurilmalari, uskunalari). Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent, «Ilm-ziyo» 2006. — 160 b.
   
2. 
   http:// www.wiley/com/combooks/fastethernet
   

7- mavzu: Flin klassifikatsiyasi. O’lchashlar uchun mo’ljallangan kompByuter tizimlari. Avtomatik boshqarish uchun mo’ljallangan kompByuter sistemalari. Texnik diagnostika. Tarmoqlarni qurishda vujudga keladigan asosiy muammolar.

Tarmoqning kommunikatsion (aloqa) funktsiyasi foydalanuvchilaming masofadan turib Bizaro muloqat qilish imkoniyatini yaratadi. Foydalanuvchilar aloqa liniyasidan birgalikda foydalanish imkoniyatiga egadirlar. Kommunikatsion texnologiyaning eng muxim xususiyatlardan biri, bunda axborot manbalari aloqa liniyalari aloqa kanallari va texnik vositalardan bir vaqtning Bizida jamoa bbilib, birgalikda foydalanishni tashkil etadi. Bundan tashqari foydalanuvchilarga videomuloqat qilish, videokonferentsiyalar uyushtirish, bir shahardan turib, ikkinchi shahar kuchalarini tamosha qilish va x.k. imkoniyatlarini yaratib boradi. Aloqa menyusidan muloqat amalga oshirlganda esa aloqa kanali ham va unda ishtirok etuvchi biror bir texnik vosita ham monopol egallanmaydi.

Foydalanuvchilar tarmoqda samarali ishlashi uchun lokal tarmoqda yordamchi dastur modullari bilan ta’minlanadi. Ular ayrim hollarda tarmoq OT bilan, ayrim hollarda alohida olinadi.

Ular:

elektron pochta - xatlarni, fayllarni, ma’lumotlarni, tovush, faks va video xabarlarni yetkazishni ta’minlaydi;

uzoqdan kirish vositalari - xuddi tarmoqga bevosita ulangandek lokal tarmoqga modem orqali ulanadi va kommptyuterda ishlaydi;

gurux btilib ishlash vositalari - birgalikda xujjatlar ustida ishlash, turli foydalanuvchilarning xujjatlar versiyasini kelishuvini ta’minlash, xujjat oborotini tashkil etishni tayminlaydi;

rezerv (zaxira) nusxalash dasturlari - lokal tarmoq komptyuterida saqlanayotgan ma’lumotlarni rezerv nusxasini olish;

lokal tarmoqni boshqarish vositasi - bitta ishchi joyining tarmoq resurslari yordamida boshqarishni amalga oshiradi.

Komptyuterlar orasidagi aloqa, maxsus periferiya qurilmalari adapterlar yordamida bajariladi. Tarmoq komptyuterlari orasidagi bizaro xarakat tarmoq adapteri va aloqa kanallari orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari turli xil periferiya qurilmalari - printerlar, modemlar va faks apparaturalaridan foydalaniladi. Katta tarmoq ishlarini boshqarishda shtat administratori tarmoqdagi xatolarni testlab uni aniqlaydi, tuzatadi, rezerv nusxalarni yaratadi va tarmoq resurslari ishini nazorat qiladi. Ma’lumotlarni uzatish apparaturalari (Data Circuit Terminatinq Eguipment DCE) va bevosita ma’lumot uzatuvchi apparatga ulanuvchi asboblar (Data Terminal Eguipment; DTE) (komptyuter, kommutator, marshrutizatorlar) foydalanuvchining aloqa ybilidaishlatiladiganapparaturasiga kiradi. Aloqa liniyasidan birgalikda foydalanishni tashkil etishda tarmoqda uzatilayotgan sbirov, xabar va ma’lumotlar bir necha mayda bbilaklarga bulingan “paket”lar kurinishida amalga oshiriladi. Bu paketlar TSR (Transfer Control Protocol) paketlari deb ataladi.

Har bir TSR paket tarkibida jbinatuvchi va qabul qiluvchi IP adreslar mavjud bbiladi. Amaliyotda internetning real, fizik bog’lanishlar orqali tashkil topgan tarmog’idagi komptyuterlar bilan virtual informatsion fazoni tashkil etuvchi elektron xujjatlari har xil adreslar yordamida ifodalanadi. Tarmoq tarkibiga kirgan har bir

komptyuter turt qismdan tashkil topgan biz adresiga ega, masalan: 142.26.137.07. Ushbu manzil IP (internet protokol) manzil deb ataladi.

Komptyuterlarni nomlash uchun (identifikatsiyalash) 32 razryadli IP adres ishlatiladi. IP adresda tarmoq nomeri va unda kbirsatilgan komptyuter nomeri bbiladi. Har bir tarmoq adresi Internet tarmog’ining informatsion markazi tomonidan beriladi.

Tarmoqlardagi boshqa komptyuterlar bilan aloqani tashkil etishda bunday adreslardan foydalanish foydalanuvchiga noqulaylik keltirib chiqaradi. SHuning uchun domen nomlar kiritilgan. Bu tizimda tarmoq komptyuterdan foydalanuvchi uchun qulay bbilgan nomlar kbirsatilgan. Bu nomlarda mos adreslar yashiringan bbiladi.

Domen nomi ikki qismdan iborat bbiladi: korxonalar identifiqatori va nuqtalar bilan ajratiladigan domen identifiqatori. Yuqori darajali domenlarga kuydagilar kiritilgan:

com - tijorat tashkilotlari uchun masalan: Microsoft.com.ibm.com. edu - ukuv muassalari uchun, masalan: vcu.edu (virgima Commowealth University), cmu. Edu (Kornegi Mellon Universiteti)

gov - davlat muassasalari uchun: masalan: Watehouse. Gov (ok uy). org - notijorot tashkilotlar uchun, masalan: irex. org (ayreks tashkiloti).

Net- internetning xizmat provayderlari uchun, masalan: internec. net (inter NTC)

Davlatlarni izoxlovchi domen kodlari mavjud:

UZ	BIzbekiston	■ LI	Lixtenshteyn
■UK	Buyuk Britaniya	■ CH	Xitoy
CA	Kanada	■ RU	Rossiya
■CH	SHveytsariya	■ DE	Germaniya
■AV	Avstraliya

Internet adreslaridan foydalanuvchilarga tarmoqga ulangan komptyuterda ularning registratsion nomlari bbilishi mumkin. Bu nomdan sung @ belgi bbiladi. Barcha tomondagilar komptyuter nomiga birlashtiriladi. Masalan: komptyuterda Axmad nomi bilan registratsiya qilingan foydalanuvchi, internetdagi mavjud nom tutoz. sptu. edu adresi kuydagicha bbiladi: axmad @ tutoz. sptu. edu. Internetda nafaqat insonlar nomi, balki guruxlar nomi ham ishlatilishi mumkin. Axtarish ybilini qayta ishlashda domenlarda maxsus server nomlari mavjud. Ular domen nomlarini mos raqam adreslariga qayta shaklantirib beradi.

Bir necha komptyuterlarni birlashtirishda ularni manzilgoxlash muammolari paydo bbiladi. Ular manzilgoxlash raqamli (masalan, 129.26.255.255) va belgili (site. domn.ru) bbilishi mumkin. Bitta va bisha manzilni turli formatlarda yozish mumkin.

129.26.255.255 raqamli manzilni bin oltilik raqamlari bilan 81. 1a.ff.ff deb yozish mumkin.

Manzilgoxlash na faqat alohida interfeyslarni nomlash uchun, balki ularni guruxlarini (gurux manzillarini) manzilgohlash mumkin. Guruh manzillarini yordamida ma’lumotlarni bir vaqtning yozida bir nechta uzellarga yuborish (jbinatish) mumkin. Komptyuter tarmoqlari texnologiyalarining kbipida keng yetkazuvchi topologiyalarining

kbipida keng yetkazuvchi manzillar ishlatiladi. Bunday adreslar bbiyicha jbinatilgan ma’lumotlar barcha tarmoq uzellariga yetkazilishi kerak bbiladi.

Kbipchillik manzillar, manzilgoxlash sxemasi bbiyicha krititilishi mumkin buni adresli kenglik deyiladi.

Adresli kenglik - yassi (chiziqli) yoki ierarxik bbiladi. CHiziqli (YaSSI) adresli kengik hech qanday strukturalashtirilmagan, ierarxik adreslash sxemasida, ular bir - biriga kiritilgan (taxlangan) guruxchalar kbirinishida bbilib, adres doirasini ketma - ket qisqartirib, oxirida alohida tarmoq interfeysini aniqlaydi.

Y


a) ierarxik manzilli kenglik

assi adres kengligi

k

q manzili


guruxlarining


b) ierarxik manzil (k,h,n)


ning inter-

i (k)


kbipchillik
manzil gurux-

bipchilik adres
interfeysi n
interfeysi (h)

Rasm 2.6. Manzil kengligining ierarxik strukturasi. a) yassi adres kengligi; b) ierarxik manzilli kenglik.

Rasmda uch darajali adres kengligi strukturasida adresli kenglikni oxirgi uzelli uchta tashkil etuvchi: “ k ” gurux, bbilib unga“h” guruxi va “n” guruxi kiradi. Ierarxik manzilgoxlash, yassi manzilgoxlashga nisbatan ratsional ishlaydi.

Belgili manzilgoxlash odamlarga qulay, ammo formatning bizgaruvchanligi va katta uzunligi hisobiga ularni tarmoqdan uzatilishi uncha tejamli emas. Manzillarni bir turdan

ikkinchisiga bitkazish uchun maxsus yordamchi protokollar ishlatiladi. Bunday protokollami - manzillarga ruxsat etish protokollari deyiladi.

Ierarxik sonli manzillarning turli tarmoq IP va IPX manzillaridir. Bularda ikki darajali ierarxik bbilib, manzil katta qism - tarmoq nomerli (tartibli) va kichik - uzel nomeri (tartibi) ga bbilinadi. Bunday bbilinish tarmoqlar orasida faqatgina tarmoq tartibiga asoslangan xabarlarni uzatish mumkin, uzel tartibi esa, xabar uzatilgach kerakli tarmoqga yetkazish uchun ishlatiladi.

Zamonaviy tarmoqlarda uzellarni manzilgoxlash uchun bir vaqtning bizida yuqorida kbirsatilgan sxemalardan foydalaniladi.

Tarmoq texnologiyasi Ethernet - hisoblash tarmog’ini tuzish uchun yetarli, kelishilgan standart (andoza) bayonnoma va ularni bajaruvchi dasturiy apparat vositalarining tbiplamidir. Bu tbiplam minimal vosita tbiplami bbilib, ular yordamida ishga qobiliyatli tarmoq tuzish mumkin. Ayrim vaqtlarda tarmoq texnologiyasi deb ham ataydilar, Ethernet asosida istalgan tarmoqning bazasi tuziladi.

Ma’lumotlarni taqsimlovchi muhitga uzatuvchi tasodifiy kirish usuli asosiy tamoyini tashkil etadi. Ethernet standartida elektr aloqalarining topologiyasi qat’iy belgilangan, kompbyuterlar taqsimlovchi muxitga “umumiy shina” strukturasiga mos ravishda ulanadi. SHinaning vaqt bbiyicha taqsimlanishi yordamida ikkita kompyuter ma’lumotlar bilan olmashadi. Aloqa ybiliga kirishni boshqarish Ethernetning maxsus kontroleri bbilgan - tarmoq adapteri orqali amalga oshiriladi.

koaksial kabel

r