Mavzu: Rivojlanish falsafasi reja

birinchidan, mikdor o’zgarishlari doimiy yuz berib turadi. Xatto xodisalar sifatining nisbi borqarorligidavrida xam mikdor o’zgarishlar asta-sekin yuz beradi. Sifat o’zgarishlarga utish fakat ma’lum bir davrda boshlanadi;

ikkinchidan, mikdor o’zgarishlari ma’lum vaqtgacha predmetga muxim ta’sir kursatmaydi. Suv normal atmasfera bosimida 100% S gacha suyuklik xolatini yukotmaydi. Sifat o’zgarishlari xodisalar tubida o’zgartirib, uni boshqa xodisaga aylantirish takazo qiladi;

uchinchidan, mikdor o’zgarishlari asta-sekin utadi va kup xollarda (muayyan davrgacha) sezilmasdan utadi. Sifat o’zgarishlari esa ancha tez ,ayrim xolata tusatdan sodir buladi;

turtiichidan, sifat o’zgarishlar mikdori o’zgarishlariga Karaganda tub o’zgarishlar xisoblanadi.

Miqdor o’zgarishlardan sifat o’zgarishlaga utish qonunini mohiyatini dialektika nuktai nazardan taxlil kilish bu qonun metafizika taxlil kilish ziddir. Ayrim faylasuflar mikdor o’zgarishlari bilan sifat o’zgarishlariga utish ajratib bir-biriga qarama-qarshi kuyadilar, ayrimlari esa fakat mikdor o’zgarishlari tan oladi.

Miqdor va sifat o’zgarish jarayoni taxlil kilar ekanmiz, nazariy va amaliy faoliyat amalga oshayotgangan o’zgarishlar mexanizmini emas, balki ularni chuqurligi va ahamiyatini xam xisobga olish muximdir. SHunga asosan ro’y beradigan o’zgarishlar inkilobi va tadrijiy (evalyusion) ga ajratishi mumkin.

Bir sifat xolatidan ikkinchi sifat xolatiga utish sakrash yuli bilan amalga oshirish.

Sakrash nima? Sakrash tabiat va jamiyatda sodir buladigan sifat o’zgarishlarini anglatadigan falsafiy tushunchadir. Sakrash jarayoni uzluksiz kurinishga karaganda ancha tez utadigan shakldadir. Bu taraqqiyot jadal suratli davr bo’lib, eski, umr tugagunlar kadar kayta o’zgartirib yangi tusga kiradi.

Dialetik sakrash mikdor o’zgarishlardan sifat o’zgarishlariga utish uzluksizligini bildiradi. Sakrashlar doimiy asta-sekin bilan mikdor o’zgarishlar natijasida tayyorlanadi. Bundan shu nazarda tushish kerakki, mikdor o’zgarishlari narsa va xodisalar bir tekisdan oddiy kupaytirish va kamaytirishdan iborat emas. Miqdor o’zgarish-lari narsa va xodisalar ijtimoiy tomolarni asta-sekin susaytirishni takazo etiladi.

Sakrash, shuningdek, narsa va xodisalar o’rtasida ziddiyatlarning xal qilinishidir. Sakrash natijasida eski sifat bilan uning asosida xarakat qiladigan qarama- krshiliklar birligini tugatish va inson qarama-qarshiligilari birligiga zid bo’lgan yangi sifat vujudga kelishi sodir buladi.

Nixoyat, sakrash - eski sifatning inkor etilishi va yangi sifatning qaror topishidir. Xar qanday narsa va xodisa yangilik bunyod buladigan, eskilik barxam topadigan elementlarni uz ichiga olib, ikki qarama-qarshi tomonlarga bulinadi. Sakrash ilgor tomonning galabasi va konservativ(mutaassib) tomonning xaloqati, tugatilishidir. Sakrash natijasida eskidan yangiga utish amalga oshadi. SHunga kura narsa va xodisalarning rivojlanishi ilgarilab boradi.

SHunday qilib dialektik sakrash quyidagi jihatlarga ega : birinchidan, sakrash taraqqiyot natijasida amalga oshadigan ob’yektiv va qonuniy jarayondir; ikkinchidan, sakrash tadrijiylikning uzilib, mikdor o’zgarishlaridan tub sifat o’zgarishlariga utishidir;

uchinchidan, sakrash eski qarama-qarshiliklarning birligini tugatish va yangi sifatga mos keladigan qarama-qarshiliklarning vujudga kelishi tufayli paydo buladigan ziddiyatlarni xal kilishdir;

turtiichidan, sakrash narsa va xodisalarning rivojlanib, ilgarilab borishidir.

Xodisalarning sifat xususiyatlariga va ularning rivojlanish sharoitiga bog’lik ravishda eski sifatdan yangi sifatga utish turli shakllarda sodir buladi. Xar bir narsa, xodisa uzining anik inkor kilish usuliga, uz navbatida anik sakrash shakliga egadir.

Amalga oshish muddatiga bog’lik ravishda asta-sekinlik bilan ifodalangan sakrashdan bir zumda shiddat bilan sodir buladigan sakrashni farqlash kerak. Binobarin, kimyoviy elementlarni biriktirish jarayonida tub sifat o’zgarishlar shiddat bilan, juda tez sodir buladi. Ammo xayvonlar bilan usimliklarning rivojlanish jarayonida eski sifatdan yangi sifatga utish bir-muncha sekin sodir buladi. Tez sodir buladigan sakrashlar bilan asta-sekin mikdor o’zgarishlari yuli bilan sodir buladigan sakrashlarning bir-biridan farq kilishini xisobga olish kerak. Tez sakrash shunday xususiyatarga egaki, u birinchidan, xal kiluvchi zarbaning birdan-bir ifodasi sifatida bajariladi. Bu sifatiy utish bo’lib dastavval birdaniga eski tugatiladi va sungra yangi bunyod etiladi. Ikkinchidan, u bexostan tez sodir buladi. Ijtimoiy hayotda tez sakrashga eski ijtimoiy tuzumni tugatib, yangi tuzumni urnatadigan inkiloblar misol bula oladi.

Asta-sekin mikdor o’zgarishlari yuli bilan sodir buladigan sakrashlar eskini bir yula tugatish bilan emas, balki uzok vaqt davomida eski sifatni yangi sifatga aylantirish bilan tavsiflanadi. Bunday sakrashga hayotning, insonnig paydo bo’lishi va xokozolar misol bula oladi.

Demak, sakrashlar turli tuman shakllarda amalga oshishi mumkin. Bunda narsa va xodisalarning bir xolatdan ikkinchisisga utish shakllarining turli tumanligi nimaga bog’lik? Surok degan savol kelib chikadi. Utish shaklllarining turli tumanligi, birinchidan, narsa va xodisalarning mohiyati va xususiyatlariga, ikkkinchidan, unga muvofik keladigan sharoitga bog’likdir. Masalan, ijtimoiy hayotda sodir buladigan mikdor o’zgarishlar tabiatdagi sakrashlardan tubdan farq qiladi.

Xozirgi sharoitda jamiyatimizning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ma’naviy hayotida ro’y berayotgan jarayonlar uz mohiyatiga kura tub sifat o’zgarishlarga kiradi. SHular natijasida davlatimiz yangi bir yuksak boskichga kutariladi. Bular uz-uzidan emas, balki keng xalq ommasining ijobiy faoliyati, ijtimoiy- siyosiy faolligi natijasida amalga oshiriladi. Bu tub o’zgarishlar mavjud muammolarni asta-sekin bartaraf etish asosida kechadi. SHuning uchun xam ayrim paytlarda jamiyatimiz taraqqiyoti sekinlashib ketishi xam mumkin. Lekin pirovard - okibatida dialektika qonunlariga binoan uning yangi sifatga utishi mukarrardir. Kurinib turibdiki, bu qonun jamiyatimizni ilmiy boshqarish va uning rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi.

Mana mana shu real munosabatlar qarama-qarshiliklar birligi va kurash qonunida aks etib. dialektikaning mohiyati va magzini tashkil etadi.

Xamma narsa va xodisalar ichki ziddiyatlarga va bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan tomonlarga ega.

Organizm yashab turgan vaqtda uning xujayralari tuxtovsiz ulib, uning urniga yangilari paydo buladi. Mana shu ikki karam - qarshi yo’nalish organizmning yashashi uchun zarur sharoitni yaratadi. Bu jarayonni tuxtashi organizmning xalok bo’lishiga olib keladi. Jamiyatda xam uziga xos ziddiyatlar mavjud. Ishlab chikarish bilan iste’mol ishlab chikaruvchi kuchlar bilan ishlab chikarish munosabatlari ijtimoiy borliq bilan ijtimoiy ong o’rtasidagi ziddiyatlar ijtimoiy ziddiyatlardan xisoblanadi.

2. 
   Taraqqiyotda karami - qarshiliklar birligi va kurashi.