Mavzu. Raqamli iqtisodiyotning texnologik asoslari: blokcheyn va kriptovalyutalar

MAVZU. RAQAMLI IQTISODIYOTNING TEXNOLOGIK ASOSLARI: BLOKCHEYN VA KRIPTOVALYUTALAR
Reja:
1. Ma'lumotni saqlashning taqsimlangan reestri texnologiyasining iqtisodiy asoslari (blokcheyn).
2. Blokcheynni qo'llashning afzalliklari va muammolari
3. Kriptovalyutalar: tarixi va tasnifi.
Turli mamlakatlarda kriptovalyutalarni huquqiy tartibga solish
5. Davlatning moliyaviy tizimida kriptovalyutalardan foydalanish istiqbollari va xavflari
Maqsad: blokcheyn texnologiyasining mohiyatini, ishlash asoslarini va ulardan foydalanishning asosiy afzalliklarini o'rganish, kripto-valyutalarning paydo bo'lishi va zamonaviy rivojlanishi tarixi, kripto-valyutalar turlarining tasnifi, turli mamlakatlarda raqamli valyutalarni huquqiy tartibga solish yondashuvlarini o'rganish.
Asosiy tushunchalar: raqamli texnologiyalar, blokcheyn, kripto valyutasi, bitkoin, xesh blok, huquqiy tartibga solish.

1. Ma'lumotni saqlashning taqsimlangan reestri texnologiyasining iqtisodiy asoslari (blokcheyn)
Blockcheyn texnologiyasi - bu shakllanayotgan tranzaktsiyalar bloklaridan iborat ma'lum qoidalarga muvofiq qurilgan zanjirdir. Barcha bloklar bitta zanjirga - blokcheynga (inglizcha block - blok, chain - zanjir) bog'lanadi. Ko'pincha bloklar zanjirining nusxalari tranzaktsiyalarda qatnashadigan barcha kompyuterlarda saqlanadi. Blokcheyn reestr sifatida ishlatilishi mumkin va unga istalgan tarmoqdan foydalanuvchi kirishi mumkin.
Mexanizm markazlashmagan boshqaruv tamoyilini amalga oshiradi va tranzaktsiyalarni tekshirish uchun P2P (peer-to-peer) tarmoqlari, kodifikatsiya va kriptografiya qo'llaniladi. Tranzaktsiyalarni dasturlash mumkin bo'lgan shartnomalar yordamida boshqarish mumkin.
Ushbu atama birinchi marta 2008 yilda bitkoin kriptovalyutasi bo’yicha tranzaktsiyalarning taqsimlangan ma'lumotlar bazasi nomi sifatida paydo bo'lgan. 2019 yil 21 yanvardagi 16-son “Kripto-birjalar faoliyatini litsenziyalash tartibi to‘g‘risida”gi Nizomga asosan quyidagi ta'rif berilgan:
Blokcheyn — barcha ma’lumotlar ketma-ket qayd qilinadigan va bloklar bo‘yicha joylashtiriladigan taqsimlangan ma’lumotlar reestri, bunda har bir yangi blok oldingi blokka kriptografik imzo orqali bog‘lanadi;
Blokcheyn texnologiyasi foydalanuvchi nuqtai nazaridan turli xil ob'ektlar: hujjatlar, pul mablag'lari, mol-mulk, xizmatlar va boshqalar to'g'risidagi ma'lumotlarni yozish uchun ishlatiladigan taqsimlangan reestridir. Axborot texnologiyalari nuqtai nazaridan, blokcheyn - bu global, korporativ yoki mahalliy tarmoq asosida ishlaydigan taqsimlangan ma'lumotlar bazasidir. Ma'lumotlar bazasida ushbu tarmoq a'zolari tomonidan amalga oshirilgan barcha operatsiyalar to'g'risida ma'lumotlar mavjud. Ma'lumotlar bazasiga qo'shilganda yozuvlar bloklarga birlashtiriladi, har bir blokga uni oldingi blok bilan bog'laydigan kriptografik imzo qo'shiladi (1-rasm).

1-rasm. Blokcheyn texnologiyasining ishlash printsipi
Shuni ta'kidlash kerakki, blokcheyn nafaqat ma'lumotlar bazasi, balki ma'lumot mavjudligini isbotlashga imkon beruvchi tizimdir, ya'ni ushbu ro'yxatga olish texnologiyasi doc, pdf va hk formatdagi hujjatning o'zini emas, balki hujjatning mavjudligini tavsiflovchi kodni o'z ichiga oladi. Blokcheyn - bu ma'lumotlarni tizimning har bir foydalanuvchisi ko'rishi va ishlatishi mumkin bo’lgan, yuqori shaffofligi bilan ajralib turadigan texnologiyadir.