Mavzu: Ramali ko`priklarning turlari konstruksiyalari va qo`llaniladigan sohalari

Mavzu: Ramali ko`priklarning turlari konstruksiyalari va qo`llaniladigan sohalari.

REJA:

1. Romli ko’priklar
2. Kichik oraliqli romli ko’priklarning xossalari.
3. Romli ko’priklarni ustunlarini poydevor bilan birlashtirish

Romli ko’priklar oraliq qurilmalari tayanchlar bilan bikir mahkamlangan bo’ladi. Tayanch tepasida oraliq qurilmada nisbiy eguvchi daqiqa hosil bo’ladi. Bunda oraliq qurilmani o’rtasini ishlashi uchun yaxshi holat vujudga keladi. Shu holatni hisobga olganda romli ko’prik balandligi bir xil uzunlikdagi oraliqlar uchun uzluksiz to’sinli oraliq qurilmaga nisbatan kichik bo’ladi. Romli ko’priklar tayanchlari uzluksiz to’sinli ko’prik tayanchlari nisbatan unumli ishlaydi. Ular tik kuchlar bilan birga, katta eguvchi daqiqalarni ham qabul qiladi. Shuning uchun mos keladigan armaturalashni talab etiladi. Romli ko’pkriklar quyma va zo’riqtirilgan va zo’riqtirilmagan armaturali yig’ma temir betondan quriladi. 6.1. rasm. Kichik oraliqli romli ko’priklar turlari (a-з) 168 Odatda kichik oraliqli romli ko’priklar zo’riqtirilmagan armaturali yaxlit betonlardan quriladi, kichik oraliqli romli ko’priklarning quyidagi turlari mavjud (15-30 m): ikki oshiq-moshiqli bir oraliqli (6.1.a.rasm); bir oraliqli oshiq-moshiqsiz chekka qovurg’ali tayanchlar bilan bikir biriktirilgan o’tish qismi oralig’i grunt bilan mustahkamlangan(6.1.б.rasm); bir oraliqli konsol-romli oshiq-moshiqsiz egiluvchan tayanchli(6.1.в.rasm) bunday konstruksiyalarning konsoli markaziy oraliqqa kuchlanishni uzatadi va ko’prikni ko’tarma bilan ulanish joyini soddalashtiradi; ko’p oraliqli, tayanchlari poydevorga oshiq-moshiq yoki bikir biriktirilgan (6.1.ж,з.rasm). Harorat deformatsiyasidan paydo bo’ladigan gorizontal kuchlanishlarni yo’qotish uchun romli ko’priklarda har 50-70 m da uzunligi (0,3-0,5) oraliqqa teng bo’lgan deformatsiya choklari qo’yiladi, (6.1.ж.rasm) yoki yonma-yon tayanchlar quriladi(6.1,3.rasm). Yaxlit romli ko’prik tayanchlari har bir to’sin tagiga qo’yiladi (6.1.г.rasm). Qo’shimcha to’siqlarni yo’qotish uchun quyma romli estakadalar ikki ustunli (6.1.д.rasm) bir ustunli (6.1.e.rasm) quriladi. O’rta (60-80 m) va uzun (300 m gacha) oraliqli romli metall ko’priklar quyma va yig’ma temir betondan quriladi, va osma betonlash va yig’ish usulidan foydalaniladi. Odatda bunday ko’priklarda T shaklidagi romlar asosga bikir mahkamlangan bo’ladi. Konsol bikir biriktirilganda bunday qurilmalar uzluksizromli tizimlarni yaratish imkonini beradi (6.1.a.rasm) yoki rom konsolli tizimlarda konsollar oshiq-moshiqli birlashtiriladi, shuningdek rom to’sinli tizim osma oraliq qurilmalar qo’llanganda (6.2.б.rasm). Rom-konsolli ko’priklarni konsol bilan oshiq-moshiqli birikishi statik jihatdan aniqlanmagan. T shaklidagi romlarni rigel va ustunlar qirqimlarida hosil bo’lgan kuchlarning qiymatiga tayanchlar poydevorlarini cho’kishi, harorat o’zgarishi va betonning qisqarishi ta’sir ko’rsatadi. 169 6.2.rasm. O’rta va katta oraliqli romli ko’priklar (а-г) ko’rinishlari Romli osma tizimlar statik jihatdan aniqlangan, osilgan oraliqlar T shakildagi romlar konsollariga oshiq-moshiqli bog’langan. Bu romlar qirqimlarida tayanchlar cho’kishi natijasida qo’shimcha zo’riqishlar yuzaga kelmaydi, lekin oraliqda deformatsiya chok qo’yishga to’g’ri keladi. Katta oraliqli romli ko’priklarda “Yelib borayotgan ohu” nomini olgan (6.2.д.rasm) qiya o’rnatilgan tayanchlar qo’llaniladi. 80 m gacha bo’lgan oraliq qurilmalarda va romli tizimlarda uchburchak panjara ko’rinishidagi tayanchlar qo’llaniladi (6.2.в.rasm). Bunday tizimlarning tayanchlarini tik elementlari oraliq qurilma bilan oshiq-moshiq orqali birlashtirilgan va siqilishga ishlaydi, qiya element oldindan zo’riqtirilgan armaturadan qo’llanib cho’zilishga ishlaydi. Rom - osmali ko’priklarda oraliq uzunligi 85 m gacha bo’lsa X ko’rinishidagi tayanchlar ishlatilib uzaytirilgan rigelni qo’llash (6.2.г.rasm), tayanch elementlarini asosan o’qdagi kuchlanish ishlashini ta’minlash va bunday tayanchlarni yig’ma usulda quriladi. Kichik oraliqli romli ko’priklarning xossalari. Kichik oraliqli romli ko’priklar o’zining xossalariga ko’ra yaxlit qurilgan uzluksiz to’sinli oraliq qurilmaga yaqin turadi. Bu konstruksiyaning asosiy xossasi rigellarning(oraliq qurilma) ustun (tayanchlar) bilan birikishi (6.3.a.rasm), eguvchi daqiqani qabul qilish va uzatishni ta’minlash uchun bikir bo’lishi kerak. Buning uchun ustunlar armaturasini to’singa 2/3 qismini uning balandligi bo’yiga kirgiziladi, rigel armaturasini esa ustun armaturasi bilan birlashtiriladi. Rigellarni chetki ustunlar 170 bilan birlashtirishda (6.3.б.rasm) bikir bo’lishi kerak. Rigelning armaturasini ustunga uning tashqi yuzasi bo’yicha kirgiziladi, ustunning armaturasi esa rigel armaturasi bilan birlashtiriladi. Rigellarni uzunligi bo’yicha armaturalash eguvchi daqiqaning hajmlanish epyurasi va bo’ylama kuchni hisobga olib: rigel oralig’ining o’rtasidagi ishchi armatura to’sinning tag tomoniga musbat eguvchi daqiqalarni qabul qilish uchun qo’yiladi, ustunga esa manfiy eguvchi daqiqalarni qabul qilish uchun qo’yiladi. Ustunga yaqin joyda katta ko’ndalang kuchlarni kamaytirish uchun armaturani qayirib qo’yiladi va homutlarni ko’proq o’rnatiladi. Romli ko’priklarni ustunlarini poydevor bilan birlashtirish. Poydevor hamma ustunlar uchun umumiy bo’lishi mumkin (6.1.г.rasm) va alohida-alohida bo’lishi mumkin (6.1. д.rasm) Poydevor bilan ustun to’la birlashtirilgan. (6.3.в.г.д.rasm) ustun armaturasi poydevorga kirgiziladi. Agar oshiq-moshiqli bog’langan bo’lsa to’sin armaturasi yon tomonida qoldiriladi, oshiq-moshiq o’rnatilgan joyda(6.3.e.rasm). 6.3.rasm. Kichik oraliqli romli ko’priklar konstruksiyalari (а-е) tugunlari O’ta qattiq gruntlarda poydevorlar kengligi uncha katta bo’lmaydi va α˂300 bo'lganda (6.3.в.rasm), poydevorlarni armaturalamasdan bajarish mumkin. Poydevorlarni kengligi katta α 300 bo'lganda ular tag tomonidan panjarali armaturalanadi (6.3. г.rasm), o’ta katta kenglikdagi poydevorlarda va ularning 171 balandligi katta bo’lmaganda, ularni pastki setka bilan armaturalash kerak, qayrilgan armaturalar bilan bo’ylama eguvchi daqiqani va ko'ndalang kuchlarni qabul qilish uchun(6.3.д.rasmga qarang). Oshiq-moshiqlarning konstruksiyasi. Oshiq-moshiqlarning oddiy konstruksiyasi (6.3.e.rasm) tik armaturali sterjen va qalinligi 10-15 mmli metalldan yasalgan taxtacha ustun chekkasi va poydevor yuzasi orasiga qo’yiladi. Bunda tayanchning tagiga tik qo’yilgan armatura ustunni gorizontal siljishga yo’l qo’ymaydi (oshiq-moshiqli birlashishni ta'minlaydi), metall taxtacha esa tik tayanch kuchlanishlarini qabul qilib ustunni burilishini ta’minlaydi. Ulanma uchun yaxshi material qalay (svinets) hisoblanadi. O’rta va katta oraliqli romli ko’prik konstruksiyalarining xossalari. Romli ko’priklarda oraliq qurilmalarning ko’ndalang kesimi turi to’sinli ko’priklarga o’xshab, oraliq qurilmaning uzunligidan kelib chiqadi: Kichkina oraliqlarda tosh taxtali kesimlar qabul qilinadi keyin oraliq uzayishi hisobiga ko’p qovurg’ali kesimlar, o’ta katta oraliqlar uchun ikkita qovurg’ali va qutisimon to’sinlar ishlatiladi. O’rta va katta oraliqli romli ko’priklar konstruksiyalari yaxlit va yig’ma temir betondan qurilishi mumkin. Rom konsolli va rom to’sinli o’rta oraliqli ko’priklar to’sinlari alohida ikki tavrli to’sindan yig’ilgan bo’lishi mumkin, ko’ndalang yo’nalishda bir-biri bilan pardadevorlar orqali bog’langan va yaxlit yurish qismiga ega bo’lgan. O’rta oraliq sohalarida yaxlit tosh taxtali - qovurg’ali ko'ndalang kesimlar qo’llaniladi. Katta oraliqli romli ko’priklar to’sinlari qutisimon qirqimli bo’ladi. Romli konsolli va o’rta oraliqli rom osmali ko’priklar yig’ma rigellari tayanchga tortilgan holda tayyorlanadi va to’g’ri va egri chiziqli armaturalar joylashtirilgan, ishlatilishi davrida ularning holati kuchlangan holatga mos keladi (6.4.a.б.rasm). Kichik oraliqlarda, agar rigelni zavodda yoki joyda tayyorlansa, ularni tashish va yig’ish qilishda yig’ish armaturalaridan 2(6.4.б.rasmga qarang) ishchi armatura 1 beton ichiga tortadi, ko’ndalang kuchlarni qabul qilish uchun pastga egiladi. 172 Agar romli ko’prik to’sinini osma usulda betonlansa yoki yig’ilsa, unda uni armaturalash tepa qismi bo’yicha amalga oshiriladi. (6.4.в.rasm) Bunda armaturani shunday qo’yish va kuchlantirish uchun teng tomonli yig’ish yoki betonlash usulidan foydalaniladi. Osma usulda betonlashga e’tibor berish kerak, bunda to’sinning ishonchli ishlashini ta'minlanadi, va beton bloklarni nafaqat zo'riqtirilgan armaturalar bilan, konstruktiv armaturalar bilan ham birlashtiriladi. Romli konsolli va romli to’sinli ko’priklarda konsolning barcha armaturalari tepa qismi belbog'idan o'tadi, bunda konsolning butun uzunligi bo'yicha faqat manfiy eguvchi daqiqa paydo bo’ladi. Romli uzluksiz ko’priklarda, oraliq qurilmaning o’rtasida vaqtinchalik yuklar va o'z og’irligining ikkinchi qismidan yuzaga keladigan eguvchi daqiqani qabul qilish uchun bikir egilmaydigan armaturani qo’yish talab etiladi. Katta oraliqli romli ko’priklarni to’sin va tayanchlarini biriktirish. Katta oraliqli romli ko’priklarni tayanch qismlarini katta balandlikda betonlashda kichik uzunlik qabul qilinadi, chunki qism og’irligi bir xil bo’lishi sharti amalga oshiriladi. O’rta va uzun oraliqli romli ko’priklar tayanchlari katta og'irlikka ega bo’lishi kerak, bunday ko’priklarda T shakildagi romlar qo’llanilganda simmetrik bo’lmagan vaqtinchalik kuchlar ta’sirida ularda kichik siquvchi kuchlar va eguvchi 6.4.rasm. Rigellarni armaturalash cxemasi (а-в) variantlari: 1-ishchi armatura; 2-yig’uvchi armatura 173 6.5.rasm. Rigellarni ustunlar bilan birlashish tugunlari 6.6.rasm. Zamonaviy romli ko’prikning fasadi (а) va ko’ndalang qirqimi (б,в) 174 daqiqalar yuzaga keladi. Tayanchlarni puxta va yoriqqa bardoshliligini kuchaytirishga qattiq egilmaydigan va egiladigan armaturalar ishlatiladi. Yaxlit betonli tayanchlarda chetki qismlarida rigelga tik kiradigan armaturalar o’rnatiladi. Armaturaning pastki qismini poydevorga mahkamlanadi yoki birmuncha yuqoriga. Tayanchlarning o’z og’irligidan keladigan me’yoriy kuchlar, tayanch kesimi bo’yicha tepadan pastga o’sib boradi, bunda eguvchi daqiqalardan hosil bo’lgan cho’ziluvchi kuchlar, siquvchi kuchlar ta’sirida yo’qoladi, tayanch tagida kerak bo’lmay qolishi mumkin. Katta oraliqli romli ko’priklar tayanchlari qirqimlari ko’proq qutisimon qilib quriladi. 6.5.rasmda bunday tayanchni rigellar bilan oldindan zo’riqtirilgan armaturalar bilan birlashtirish, tayanchning ichki bo’shlig’ida joylashgan va uni tortilgandan keyin yaxlit betonlanadigan tuguni keltirilgan. Qutisimon tayanchlarni ichki bo’shlig’i past mustahkamlikka ega bo’lgan beton bilan to’ldiriladi, suvning eng yuqori sathidan - tayanchning og’irligini oshirish uchun qum yoki graviydan to’ldiriladi. Zamonaviy romli ko’prikka misol sifatida 6.6.rasmda Tanyus shahridagi besh oraliqli 50+70+130+190+130 sxemasi bilan eng katta oralig’I (190m) bo’lgan, Fransiyada osib yig’ish usulida barpo etilgan romli temirbeton viaduk barpo etilgan. Ko’prikning bo’ylama kesimi 6.6.a.rasmda, rigellarning oraliq o’rtasidagi ko’ndalang kesimi 6.6.б,в.rasmda keltirilgan. Yaxlit bajarilgan tayanch usti bloklarining balandligi 12m ni tashkil etadi. Ko’prikni to’rt tasmali o’tish qismi gabariti 19m ni tashkil etadi.