Mavzu: Qora metalning asosiy xossalari,Qattiqligi elastiklik, plastiklik va mo’rtlik Darsning maqsadi: Ta‘limiy maqsad: Qora

Qurilish materiallarining turlari
Bino va inshootlarning vazifasi hamda ulardan foydalanish sharoitlaridagi farqlar tufayli qurilish materiallariga qо‘yiladigan talablar va qurilish materiallarining turlari juda turli-tumandir. Qurilish materiallari kelib chiqishiga qarab tabiiy va sun’iy bо‘ladi. Qurilish materiallarini о‘rganishni osonlashtirish uchun ularni ishlab chiqarish texnologiyasi va xom ashyo turiga kо‘ra quyidagi guruqlarga ajratish qabul qilingan:
-tabiiy tosh materiallar;
-keramik materiallar;
-bog‘lovchi moddalar;
-metallar;
-yog‘och materiallar;
-polimer materiallar;
-betonlar va temirbetonlar;
-kuydirilmasdan olinadigan sun’iy tosh materiallar;
-pardozlash materiallari;
-suv о‘tkazmaydigan materiallar;
-issiq-sovuqni о‘tkazmaydigan materiallar.
Ma’lumki, ba’zi hollarda nisbatan arzon qurilish materiallarining transport xarajatlari ularning tannarxidan ham oshib ketishi mumkin. qurilish xarajatlarini kamaytirish uchun iloji boricha qurilish obyektiga yaqin joyda qazib olinadigan yoki ishlab chiqariladigan maqalliy materiallardan foydalanish lozim. Qum, shag‘al, chaqiqtosh, oxak, tabiiy toshlar, g‘ishtlar shunday maxalliy materiallar turiga kiradi.
Qurilish materiallarining asosiy xossalari
Qurilish materialalrining asosiy xossalarini 3 guruhga bо‘lish mumkin:
1. Fizik xossalari (haqiqiy va о‘rtacha zichligi hamda g‘ovakligi)
2. Mexanik xossalari (mustahkamligi, qattiqligi, ishqala-nish ta’siridagi yemirilishga qarshiligi, elastikligi, plastikligi va mо‘rtligi)
3. Suv va sovuq ta’siri bilan bog‘liq xossalari (namlik, suv shimuvchanlik, gigroskopiklik, suv о‘tkazuvchanlik, sovuqqa chidamlilik).
Qurilish materiallarining fizikaviy holat kо‘rsatkichlari
Qurilish materiali tarkibidagi qattiq moddalar kristall, amorf yoki shishasimon tuzilishga ega bо‘lishi mumkin.
Kristall tuzilishli materiallarning xossalari turli yо‘nalishlarda har xil (anizotrop), amorf tuzilishli materiallarniki esa bir xil (izotrop) bо‘ladi. Shishasimon tuzilishli materiallarning xossalari oraliq holat bilan tavsiflanadi. Qurilish materiali fizikaviy holatining muxim kо‘rsatkichi bu uning zichligidir. Zichlik deganda birlik xajmdagi massa tushuniladi. G‘ovak va sochiluvchan qurilish materiallarinining sifatini baxolashda Haqiqiy va о‘rtacha zichlik tushunchalaridan foydalaniladi. Haqiqiy zichlik quyidagi formula bо‘yicha aniqlanadi.
 m/V
bu yerda m – quruq holatdagi materialning massasi, V – material (modda) ning mutlaq zich holatdagi hajmi.
О‘rtacha zichlik quyidagi ifoda bо‘yicha xisoblab topiladi:
  m/V
bunda V0 – materialning tabiiy holatdagi hajmi.
Sochiluvchan materiallarda о‘rtacha zichlik «о‘rtacha tо‘kma zichlik» deb ataladi.
Qurilish materallarining aksariyati g‘ovakli, shu sababli ularning о‘rtacha zichligi Haqiqiy zichligidan kichik bо‘ladi (1.1-jadval). Faqat zich materiallarning (pо‘lat, shisha, bitum va shunga о‘xshashlarning) Haqiqiy va о‘rtacha zichliklari amalda teng, chunki ulardagi ichki g‘ovaklar hajmi juda kichik.