Mavzu: Qora metalning asosiy xossalari,Qattiqligi elastiklik, plastiklik va mo’rtlik Darsning maqsadi: Ta‘limiy maqsad: Qora

II dars: Amaliy-mustaqil ishlar:
Xavfsizlik texnikasi qoidalari bilan va o‘quv ustaxonalarining tuzilishi bilan tanishish.
Metallarning turlari, xossalari, sifatlari, shakllari, o‘lchamlari, qo‘llanilishi va ishlatilishi texnologiyalarini o‘rganish.
Jihozlar: Xavfsizlik texnikasi qoidalari plakati. O‘quv ustaxonalarining jihozlanishi va tuzilishga oid materiallar. Metall tunuka va sim namunalari. O‘lchamlari bir xil yupqa listli metallar va simlarning komplekti, tomga yopiladigan listli tunuka, ruxlangan (rux qoplangan) tunuka, oq (qalay qoplangan) tunuka, zanglamaydigan (xrom, nikel,aralashmagan) tunuka, listli mis, listli alyuminiy, dyuralyuminiy, latun, po‘lat sim, mis sim, alyuminiy sim.
Ish bajarish tartibi:
1. Mehnat xavfsizligi qoidalari haqidagi plakatni o‘rganish.
2. Asboblarni ishlatish va saqlash qonun qiidalarini o‘rganing.
3. Birinchi tibbiy yordam berish yo‘llarini o‘zlashtiring.
4. O‘quv ustaxonalarida maxsus kiyimlar ro‘yxatini tuzib chiqing.
5. Metall va qotishmalar namunalari tashqi ko‘rinishi bilan tanishib chiqing.
6. Har bir namunaning rangini aniqlang.
7. Mazkur namunaning qora yoki rangli metall turiga mansubligini aniqlang.
8. Har bir namunadagi metall yoki qotishma nomini aniqlang.
9. Simning tashqi ko‘rinishiga qarab qanday metalldan tayyorlanganini aniqlang.
10. Po‘lat, mis va alyuminiy simlar nimalarga ishlatilishini ayting.
Qurilish materiallari haqida umumiy ma’lumotlar
Har qanday inshoot yoki qurilish konstruksiyasining moddiy asosini qurilish materiallari tashkil etadi. Barcha qurilish materiallarini neorganik(mineral), organik va organomineral turlarga bо‘lish mumkin. Agar qurilish materiali turli jinsli elementlardan tashkil topsa va ular orasida aniq chegara mavjud bо‘lsa, u kompozitsion material deyiladi. Kompozitsion materiallar odatda tо‘ldirg‘ichlar va bog‘lovchilardan tashkil topadi. Masalan, beton tо‘ldirg‘ichlardan va bog‘lovchi modda - sement toshidan tashkil topgan. Materialning tashqi jarayon yoki moddalar ta’siriga kо‘rsatadigan xususiyatlari uning xossalari deyiladi. Ta’sirning yoki jarayonnning turiga qarab qurilish materialining fizikaviy, kimyoviy va mexanik xossalarini bir-biridan farqlaydilar. Material yaroqliligini aniqlovchi xossalarining majmui uning sifatini tavsiflaydi. Material sifati ma’lum kо‘rsatkichlar orqali baholanadi. Ular fizikaviy, kimyoviy yoki mexanik xususiyatga ega bо‘lishi mumkin. Qurilishda ishlatiladigan materialning sifati ma’lum standart talablarga javob berishi lozim. Bu talablar Davlat standartlari(DST)da keltirilgan bо‘ladi. Standartlarda texnik talablar, sinash usullari, materiallarni joylash, saqlash, tashish talablari va shunga о‘xshash kо‘plab ma’lumotlar berilgan bо‘ladi. Materialning xossalari uning tarkibi va tuzilishiga bevosita bog‘liqdir. Materialning tuzilishi (strukturasi) deganda uning tarkibidagi tashkil etuvchilar (komponentlar)ning miqdorlari, ularning о‘zaro joylashuvi va komponentlar orasidagi о‘zaro bog‘lanish tushuniladi. Materialning tuzilishini fizikaviy, kimyoviy va mexanik usullar yordamida о‘rganish mumkin. Material tuzilishini о‘rganishda mikrotuzilish va makrotuzilishni birbiridan farqlaydilar. Mikrotuzilish deganda optik yoki elektron mikroskop yordamida о‘rganiladigan tuzilish (masalan, sement toshining mineralogik tarkibi, о‘ta kichik kapillyar g‘ovaklarning shakli va о‘lchamlari va x.k.) tushuniladi. Qurollanmagan kо‘z bilan о‘rganildadigan tuzilish makrotuzilish deyiladi. Qurilish materiallari qattiq, suyuq va plastik holatlarda bо‘lishi mumkin. Masalan, tosh, g‘isht, beton qattiq, bo‘yoqlar, eritmalar va qorishmalar 5 suyuq yoki plastik holatdadir. Qurilishda kо‘proq qattiq mineral zarrachalarning о‘zaro sementlanishidan hosil bо‘lgan materiallar (konglomeratlar) ishlatiladi. Konglomeratlarning о‘ziga xos xususiyatlaridan biri ularda turli yiriklikdagi g‘ovaklarning mavjudligidir. G‘ovaklar о‘ta kichik (kapillyar) yoki kо‘z bilan ilg‘aydigan darajada (nokapillyar) bо‘lishi mumkin.