Mavzu: Qishloq xo`jaligi sub`yektlari faoliyatining moliyaviy masalalari

Ko’rsatkichlar	Bazis yili	Hisobot yi-lidagi tan-narx va ba-zis yilida-gi yalpi foy-da bo’yicha	Hisobot yili	O’zgarishi (+,-)
SH.j.o’zgarishi
Tannarx hisobiga	Foyda hisobiga
1. Sotilgan bug’doyning ishlab chiqarish tannarxi, ming so’m	55047	112226	112226	+57179	X	X
2. Sotishdan olingan yalpi foyda, ming so’m	22413	22413	3757	-18656	X	X
3. Rentabellik, %	40,7	20,0	3,3	-37,4	-20,7	-16,7

32-jadvalda keltirilgan mahlumotlardan ko’rinib turibdiki, sotilgan bug’doy bo’yicha rentabellik darajasi hisobot yilida 3,3 % ni tashkil qilgan bo’lib, bazis yilidagi rentabellik darajasiga nisbatan u 37,4 %ga kamaygan:
- =(3757 : 112226) – (22413 : 55047)=0,033–0,407=-0,374 yoki –37,4 %
Ushbu o’zgarishga ikki omil ham salbiy tahsir qilgan.
Sotilgan bug’doyning ishlab chiqarish tannarxi hajmi hisobot yilida 112226 ming so’mni tashkil qilgan bo’lib, bazis yiliga nisbatan uning summasi 57179 ming so’mga yoki 103,9 % ga oshgan (boshqacha aytganda 2 barobardan ziyodga oshgan), natijada shu omil hisobiga rentabellik darajasi 20,7 % ga pasaygan:
- =(22413 : 112226)–(22413 : 55047)=0,200-0,407=-0,207 yoki –20,7 %
Bug’doyni sotishdan olingan yalpi foyda summasi hisobot yilida 3757 ming so’mga teng bo’lgan. Bu bazis yilidagi foyda summasiga nisbatan 18656 ming so’mga kamaygan, yahni uning hajmi 6 martaga kamaygan, natijadi shu omil hisobiga bug’doy rentabelligi darajasi hisobot yilida 16,7 %ga pasaygan:
- =(3757 : 112226)-(22413 : 112226)=0,033-0,200=-0,167 yoki –16,7 %
Ushbu tahliliy hisoblardan ko’rinib turibdiki, bug’doy rentabelligining o’zgarishiga ikki omil ham salbiy tahsir qilib, rentabellik darajasi 37,4 % ga pasayishiga sababchi bo’lgan.
Demak, rentabellikni oshirish uchun tannarxni kamaytirish va yalpi foydani oshirish imkoniyatlarini aniqlash zarur. SHu nuqtai nazardan mahsulot bahosining tarkib topishini sifati bilan bog’lab, ishlab chiqarish tannarxini esa, uning tarkibidagi har bir xarajat moddasining o’zgarishi bilan bog’lab tahlilini amalga oshirish kerak.