|
tom ariya
lichinkasi chiqadi. Lichinkaning tanasi uzun kipriklar
chambari bilan o ‘ralgan. Ulardan bin og‘iz oldida, ikkinchisi anal teshigi
oldida joylashgan. Kipriklaming joylashish xususiyati bilan tomariya li
chinkasi ignaterililar lichinkasiga birmuncha o ‘xshaydi. Keyinroq lichinkas
ining uchta bo‘g ‘imi cho‘zi!ib, uchta tana bo‘limini hosil qiladi. Ichak de-
vorida jabra yoriqlari paydo bo‘ladi. Lichinka suv tubiga cho'kib, loyga
ко‘milib oladi.
Ekologiyasi. К о‘pchilik ichak bilan nafas oluvchilar suv tubidagi loyda
qurgan “U”shaklidagi inlarida hayot kechiradi. Inning ochiq uchki qismi
loydan chiqib turadi. Ular loyni yutib, undagi mikroorganizmlar (foramin-
iferalar, suvo‘tlari va boshqalar) hamda detrit bilan oziqlanadi.
Balana-
gloss
(Balanaglossus clavigerus)
0 ‘rtayer dengizida uchraydi.
Filogeniyasi. Ichak bilan nafas oluvchilami zoologlar uzoq vaqt davo
mida chuvalchanglar qatoriga qo'shib kelishgan. Faqat A. O. Kovalevskiy
(1867) ulami xordalilarga yaqin turishini isbot qilib berdi. Jabra yoriqlari,
orqa nerv nayi, notoxordi va yurak xaltasining bo‘lishi bilan ular qobiqli-
larga o ‘xshaydi. Lekin tuxum hujayrasining maydalanishi, anal teshigin-
ing blastopor o ‘mida hosil bo‘lishi, ikkilamchi og'izning kelib chiqishi,
mezodermani enterotsel usulida hosil bo'Iishi, shuningdek tomariya li
chinkasining tuzilishi ulami ignaterililarga yaqin hayvonlar ekanligini
ko'rsatadi.
QANOTJABRALILAR (PTEROBRANCHIA) SINFI
Qanotjabralilar - hammasi bo‘lib 17 tumi o ‘z ichiga oladigan o ‘troq
yashovchi hayvonlar sinfi. Ko‘pchiligi koloniya bo‘lib, ko‘p marta tarmo-
qlanadigan naysimon in ichida hayot kechiradi. Ini butachaga о ‘xshash
bo‘ladi. Faqat ayrim turlari yakka holda in qurmasdan yashaydi.
Qanotjabralilar ayrim individlarining tuzilishi ichak bilan nafas olu
vchilami eslatadi. Gavdasi 3 bo‘lim: boshqalqon, yoqacha tanaga bo‘linadi
(208-rasm). Ikkilamchi tana bo‘shlig‘i, notoxordi va qon aylanish siste-
masining tuzilishi ichak bilan nafas oluvchilarga о ‘xshash bo‘ladi. Ular
dan tanasining kattaligi, yoqachasida kipriklar bilan qoplangan 2-12 pay-
451
А
В
208-rasm. Qanotjabralilar.
А - zooid Rhabdopleura (o‘ngdan ko'rinishi), В - Cephalodiscus dodecaiophus (qorin
tomondan ko'rinishi): 1 - paypaslagichli o ‘simtalari, 2 - bosh qalqoni, 3 - og‘iz,
4 - gavda, 5 - poyacha, 6 - nay, 7 - anus, 8 - paypaslagichlar-qo‘li, 9 - yoqacha,
10 - poyachadagi kurtaklar.
paslagichlaming bo‘lishi, ilmoqqa o ‘xsha$h buralgan ichagi va anal teshigini
orqa tomonda joylashganligi bilan farq qiladi. Jabra yoriqlari bo‘lmaydi
yoki bir juft bo‘ladi.
POGONOFORALAR (POGONOPHORA) TBPI
Pogonoforalar asrimizning boshlarida fanga ma’lum bo‘lgan. 1914
yilda fransuz zoologi Kolleri pogonoforalarning birinchi vakili
(Sibogli-
num)
ni aniqlab berdi. Uning ikkinchi vakili
Lam ellisabella
1933 yilda
topildi. Zoologlar dastlab pogonoforalami chuvalchanglar guruhiga kirit-
ishgan. Faqat shved olimi Ioganesson bu hayvonlami mustaqil sinfga
ajrataib, pogonoforalar nomini beradi. Pogonoforalar tuzilishini va embri-
onal rivojlanishining asosiy xususiyatlarini rus olimi A. B. Ivanov (1955,
1960) batafsil о ‘rganib ularga, mustaqil tip sifatida tavsif bergan.
Pogonoforalar-ikkilamchi tana bo'shliqli hayvonlar. Dengizningjuda
chuqur (3-10 ming m) qismida o ‘troq hayot kechiradi. Ulaming tanasi 15
452
sm dan 1,5 m gacha uzunlikdagi nay ichida bo‘ladi. Bu nay hay von terisida-
gi bezlaraing suyuqligidan hosil bo‘ladigan tiniq va yupqa xitindan iborat.
Pogonoforalar nayining yuqori qismi loydan chiqib turadi. Ko‘pchilik
turlarining tanasi uzun va ingichka, yo‘g ‘onligi mm ning bir necha ul-
ushidan boshlab 0,5 m gacha bo‘ladi.
Tashqi tuzilishi. Gavdasi uzun va ipsimon bo‘lib, to ‘rtta birlamchi
bo‘g ‘imlardan iborat. Birinchi tana bo‘g ‘imi qisqa, ikkinchisi uzun, uchinchi-
si va to ‘rtinchisi juda cho‘zilgan b o ‘ladi. Birinchi bo‘g ‘imida pay
paslagichlari, ikkinchi bo‘g ‘imida kutikuladan hosil bo‘lgan ikkita qiyshiq
pushtachasi (suvliq) joylashgan (209-rasm). Uchinchi bo‘g ‘im tana dey
iladi. Bu bo‘g ‘im sirtida juda ko‘p xitin plastinkalar bo‘ladi. Plastinkalar
hayvon harakatlanganida nay devoriga tayanish uchun xizmat qiladi. Ox-
irgi to'rtinchi tana bo‘g ‘imida mayda qillar bo‘ladi. Bu qillar yordamida
hayvon loyni kovlaydi. Pogonoforalaming to ‘rtinchi tana bo‘g ‘imida
boshlang‘ich ikkilamchi bo‘g‘imlar ham bo‘ladi.
Tana devori bir qavat bezli epiteliy hujayralardan va ulami qoplab
turadigan kutikuladan iborat. Epiteliy ostida yupqa halqa muskullar va
ancha qalin bo ‘ylama muskullar hamda ichki (peritonal) epiteliy qavatlari
bo'ladi.
Selom. Tanasining har bir
bo‘g ‘imi o ‘z selomiga ega. Bir
inchi bo‘g ‘im selomi toq, ikkin-
209-rasm. Pogonofora.
Nay ichidan olingan:
1 - paypaslagichlar,
2 - birinchi va ikkinchi tana segmentlari,
3 - kutikula bog'ichi,
4 - yopishuvchi organlar,
5 - uchinchi tana segmenti,
6 - tishcha qilli belbog‘i,
7 - tanasining orqa qismi.
chi va uchinchi bo‘g ‘im selom-
lari esa bir juftdan bo‘ladi.
;
O z iq la n is h i.
Pogono-
foralarning ichagi b o ‘lmaydi.
Paypaslagichlari oziq moddalar-
7
453
ni yig‘ib, hazm qilish va so‘rish vazifasini bajaradi. Paypaslagichlari tana
si birinchi bo‘g ‘imining uzun o'simtasidan iborat; ulaming ichki bo‘shlig‘i
selomning davomi hisoblanadi. Paypaslagichlari tuban vakillarida 6-9 ta,
boshqalarida 12 dan 200 tagacha, ba’zan bitta bo‘ladi. Paypaslagichlar
halqa chambar shaklida tig‘iz joylashganligi tufayli ular o ‘rtasidabo‘shliq
hosil bo ‘ladi. Paypaslagichning ichki yuzasida juda ko‘p ingichka o‘simtalar
-
Do'stlaringiz bilan baham: |
