Mavzu: Qadimgi turkiy tilda fe’l yasovchi qo‘shimchalar va ularning til tizimidagi o‘rni

To‘liqsiz fe’l To‘liqsiz fe’llar mustaqil holda ishlatilmaydigan fe’l turidir. Hozirgi o‘zbek hamda oʻzga turkiy tillarda ham ädi, äkän, ämiš, ämäs kabi to‘liqsiz fe’llar mavjud bo‘lsa, qadimgi turkiy tilda ham ana shu fe’llarning turli arxaik ko‘rinishlari koʻzga tashlanadi. Bular ärmis, ärti, ärsä, ärinč kabi shakllardir. Ärinč so‘zi ba’zi o‘rinda to‘liqsiz fe’l (ekan) vazifasida ishlatilgan. Bu so‘z to‘liqsiz fe’l vazifasida X asrdan keyin arxaiklashib modal ma’noda ishlatila boshlaydi.

Fe’lning bo‘lishli va bo‘lishsizlik kategoriyasi. Qadimgi turkiy tilda fe’llar bo‘lishli va bo‘lishsiz shaklda bo‘ladi. Bo‘lishli shaklda hech qanday qo‘shimcha qo‘shilmaydi: ölürti “oʻlardi” Bo‘lishsiz shakli esa fe’llarga –ma, -mä affiksini qo‘shish yoki ermäs yoki yoq so‘zlari yordamida ifodalanadi: qatun yoq bolmïš erti “malika yoq erdi” (To‘n); barma, kelmä, qïlma, alma.

Tuslanish. Qadimgi turkiy tilda ham fe’llar shaxs-sonda tuslanadi. Ammo shaxs-son formalari hozirgidan farq qiladi. Birinchi guruhda birinchi va ikkinchi shaxs birlik hamda ko‘plikda kishilik olmoshlari birinchi va ikkinchi shaxs predikativ affiksi sifatida keladi:

Birlik	Ko`plik
I shaxs - män /bän/ II shaxs – sän III shaxs – ba’zan ol, bu, turur	-bïz, - biz - sïz, -siz - l a r , l ä r