Mavzu: Punktuatsiya haqida maʼlumot

Punktuatsiya sintaktik fonetika, gap ohangi bilan uzviy bog’lan-gan. Ohang (intonatsiya) ovozning rang-barang tovlanishi: tinch boshla-nishi, ko’tarilishi (kulminatsiyasi), pasayishi, susayishi, tinishi (uzilishi); tempi: tez va sekinligi, osoyishtaligi; sifati: cho’ziq, qisqaligi, kuchli va kuchsizligi; davriy va davomliligi, takrorlanishi kabilarda ko’rinadi.

Ohang juda murakkab bo’lib, urg’u, pauzalar, melodika kabilar uning komponentlari hisoblanadi. Ohang gap mazmun-mundarijasining ajralmas qismi: usiz gap shakllanmaydi, gapning kommunikativ (aloqa-aralashuv) vazifasini ohang boshqaradi.

Ohangning o’zgarishi gapning mazmun va tuzilish jihatidan o’zgarib ketishiga sabab bo’ladi: mazmun farqlaydi, gap qayta shakllanadi. Quyidagi gaplarning ohangini qiyos-laylik:

1. Turg’un ukam vrach bo’ldi.

2. Turg’un, ukam, vrach bo’ldi.

3. Turg’un – ukam vrach bo’ldi.

4. Turg’un, ukam vrach bo’ldi.

1-gapda Turg’un bilan ukam o’rtasida pauza yo’q: Turg’un – aniq-lovchi, ukam – ega; 2-gapda Turg’un bilan ukam sanash ohangi bilan aytiladi: uyushiq egalar; 3-gapda "ukam" gapga nisbatan sal tez va pasayuvchi ohang bilan aytiladi: ajratilgan bo’lak; 4-gapda Turg’un so’zi murojaat ohangi bilan gapdan ajratilib, biroz pauza qilinadi: undalma.

Siz bor, men bor qurilmasi ohangning o’zgarishi tufayli uyushiq bog’lovchisiz qo’shma gap (Siz bor, men bor va boshqalar bor kabi); sabab ergash gapli qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gap (Siz bor – men bor // Siz borligingiz tufayli men bor) kabi shakllarda shakllanishi mumkin.

E'tiboringiz uchun tashakkur!