Мавзу: Пул назарияси

1. Пул айланиши ва унинг моҳияти

• Халқ хўжалиги тармоқларида яратилган товарларнинг барчаси пул ёрдамида айирбош қилинади. Пул айланишига товар айланишининг пул шаклидаги кўриниши деб қараб бўлмайди. Чунки пул айланиши товар айланишидан кенгроқ бўлиб, у товарнинг сотилиши ва сотиб олинишидан ташқари, ҳар хил соҳаларда меҳнатга ҳақ тўлаш жараёнини ҳам ўз ичига олади

• Нақд пулсиз ва нақд пул ўтказиш йўли билан амалга ошириладиган тўловларнинг йиғиндиси пул айланишини ташкил қилади.

1-чизма. Ривожланган иқтисодий тизимда пул ва товар обороти

Жами ижтимоий маҳсулот ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ ҳолда пул айланиши:

• биринчи турига, ишлаб чиқариш жараёни учун зарур жами ресурслар — мехнат қуроллари, меҳнат воситалари, иш кучи сотиб олиш ва аксинча, аҳоли томонидан давлат, коопертив-савдо ташкилотлардан, дехқон бозорларидан, фуқаролардан истеъмол учун зарур товарларни сотиб олиш ва аҳолининг юқоридаги субъектларга товарлар сотиш, капитал қурилиш ва таъмирлаш соҳасидаги ҳисоб-китоблар ва бошқалар киради.
• иккинчи турига ишчи, хизматчиларга иш ҳақи тўлаш, миллий даромадни таксимлаш ва қайта таксимлаш билан боғлиқ тўловлар, кредитлаш жараёни билан боғлиқ тўловлар ва бошқа товар ҳаракати билан боғлиқ бўлмаган тўловлар киради.

Пул функцияларига ва тўлов турига кўра пул айланиши

• нақд пуллик ва нақд пулсиз айланшига бўлинади.
• Нақд пуллик айланиш — бу нақд пул ёрдамида амалга ошириладиган тўловлар йиғиндисидир. Бу айланиш пул ўзининг тўлов ва муомала воситаси функцияларини бажаришида юзага келади.
• Нақд пуллар муомала воситаси сифатида аҳоли билан корхона, ташкилотлар ўртасида, аҳоли билан аҳоли ўртасидаги товарлар сотиб олишда ва сотишда қўлланилади.
• Пул айланишининг асосий қисмини нақд пулсиз айланиш, яъни корхона, ташкилотлар ўртасидаги, уларнинг давлат бюджети, кредит ташкилотлари билан нақд пулсиз бир ҳисоб рақамдан иккинчи ҳисоб рақамига маблағ ўтказиш йўли билан амалга ошириладиган айланиш ташкил қилади.