Мавзу: Пул назарияси

Миқдорий назария

• Миқдорий назария XVI - XVIII асрларда меркантилистларнинг концепциясига реакция сифатида пайдо бўлди. Бу назариянинг бошловчиси француз иқтисодчиси Ж Боден (1530 - 1596) эди. У биринчи бўлиб Европада ўша даврда юз берган «баҳолар революцияси»ни очиб беришга ҳаракат қилди. Баҳоларнинг сакрашига сабаб Eвропага Америка қитъасидан оқиб келтан қимматбахо металлар бўлганлиги деб тушунтирилди. XVI - XVII асрларда Европада олтин миқдори 1500 йилда бўлган олтин миқдоридан 16 марта кўпайиб кетган эди. Ж Боден баҳоларнинг ўзгариши муомаладаги пул миқдори билан аниқланади деб тушунтирди. Шу сабабли ҳам бу назария миқдорий назария деб ном олди.

• Пулнинг миқдорийлик назариясининг моҳияти шундаки, муомалада пул миқдорининг ошиши, товарлар баҳосининг ва пулнинг қийматини ўзгаришига сабаб бўлувчи асосий омилдир.

миқдорий назария вакилларининг фикрича:

• Замонавий миқдорий назария қоғоз пуллар муомаласига асосланади. Бу назария А. Маршалл, америкалик И. Фишер, шведлар Г. Нассел ва Б. Хансен, иқтисодчи А. Пигу, монетарист М. Фридмен тадқиқотларида ўз аксини топди.

• Америкалик иқтисодчи, статист ва математик И. Фишер (1867-1942 й.й)

• И. Фишер пулнинг «сотиб олиш қувватига» таъсир этувчи олти омилни кўрсатди:
• М - муомаладаги нақд пул массаси;
• V - пулнинг айланиш тезлиги;
• Р - ўртача (тортилган) баҳо;
• Q - товарлар миқдори;
• М1 - банк депозитлари йиғиндиси;
• VI - депозит-чек муомаласи тезлиги.
• Товарлар учун тўланган пул йиғиндиси, товарлар йиғиндисининг товарлар баҳосига кўпайтмасига тенг:
• MV=РQ
• Бу тенгламани Фишер «алмашинув тенгламаси» деб атади. Юқоридаги формула асосида муомаладаги пул массасини топиш мумкин.
• М1 =РQ/V1

Фишер назариясининг баъзи камчиликларини:

• Биринчидан, у товарлар баҳолари йиғиндиси ўрнига, барча товарлар миқдорининг ўртача тортилган баҳоларини олади. (РQ). Унинг фикрича, товарлар бозорга баҳога эга бўлмаган ҳолда кириб келади, қиймат назариясига кўра эса, товар бозорга баҳо билан киради. Демак, баҳони товардан ажратиш мумкин эмас.
• Иккинчидан, Фишер V ва Q ўзгарувчиларини узоқ вақт оралиғида ўзгармас (бир маромли) деб олди. Бунинг натижасида эса иккита эрксиз ўзгарувчилар миқдори ва баҳо қолади.
• Учинчидан, бу икки ўзгарувчиларнинг ўзаро боғлиқлигидан келиб чиқиб, Фишер бир томонлама ҳулоса қилиб баҳолар кўлами натижа бўлиб, у бошқа омиллар ўзгаришига сабаб бўла олмайди дейди.