|
Xulosalar
Pul to`lov, jamgarish va kiymat o`lchovi funktsiyalarini bajaruvchi, yukori likvidli tovardir. Pul tushunchasi vakatginanakd pullar bilan cheklanib kolmasdan , uning tarkibiy elimentlarilikvidlilik darajasi tushib borishiga karabagregatlarga ajratilgan. Makroiktisodiytaxlilda e`tibor ko`prok M1 va M2 agregatlariga karatiladdi.Pulga bo`lgan umumiy talab bitimlar uchun pulga talab, extiyotkorlik vajidan pulga talab va moliyaviy aktivlar uchun pulga talab yigindisidan iborat.Pulga bo`lgan talab xajmi YAIM (daromad) xajmi, baxolar darajasi, pulning aylanish tezligi va foiz stavkasiga boglik.Pul emissiyasi fakat Markaziy bank vakolatiga kirsada, tijorat banklari xam kredit berib pul taklifini ko`paytirish kobiliyatiga ega.Tijorat banklarining pul taklifini keltirib chikarish imkoniyati majburiy zaxira normasini belgilash orkali tartibga solib turiladi.Umumiy pul taklifi nafakat joriy xisoblardagi mablaglardan, balki axoli ko`lidagi nakd pullardan xam tashkil topadi. Pul taklifi mikdori majburiy zaxira normasi, deponentlash koefitsenti va pul bazasi mikdoriga boglik.Maxsulotlar bozoridagi kabi pul bozorida xam pulga bo`lgan umumiy talab va taklif muvozanat nuktada kesishadi. Maxsulotlar bozorida muvozanat nuktani narxlar tengligi asoslasa, pul bozorida esa bunday tenglikni foiz stavkasi bilgilaydi. Pul bozori - bu pulni nominal foiz stavkasining birligi bilan o'lchanadigan, potentsial qiymati bo'yicha boshqa likvid aktivlarga aktiv sifatida almashtirish. Bunday ayirboshlash tovar-pul munosabatlari qonunlariga muvofiq tashkil etiladi, bu erda pulni aktiv sifatida sotib olish va sotish bozor munosabatlarining sub'ektlari o'rtasida, bozorda hukmron bo'lgan talab va taklifni hisobga olgan holda amalga oshiriladi.Pul bozori yordamida korxonalarning aylanma mablag'lari harakati ta'minlanadi, banklarning qisqa muddatli resurslari shakllanadi, depozitlar qo'yiladi va davlat, muassasalar va jismoniy shaxslar tomonidan qisqa muddatli kreditlar olinadi. Xalqaro valyuta-kredit munosabatlarining rivojlanishi bilan chet el valyutasi bilan operatsiyalar amalga oshiriladigan xalqaro pul bozori shakllandi.Pul bozori ishtirokchilari, bir tomondan, bir yilgacha bo'lgan muddatga pul beradigan shaxslar (qarz beruvchilar), boshqa tomondan, ma'lum shartlar bilan qarz oladigan shaxslar (qarz oluvchilar). Shuningdek, ushbu bozorda ishtirokchilarning alohida toifasi - moliyaviy vositachilar mavjud bo'lib, ularning yordamida mablag'lar qarz beruvchilardan qarz oluvchilarga o'tkaziladi. Ammo vositachilar ishtirokisizmablag 'olish mumkin. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, valyuta bozorlarining ahamiyati milliy
iqtisodiyotning jahon iqtisodiyoti bilan integratsiyalashuvida namoyon bo‘ladi.
2017 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining «Valyutani tartibga
solish to‘g‘risida» gi qonunida, xorijiy valyutaga quyidagicha ta‘rif berilgan:
• xorij davlatlarida muomalada yuruvchi va qonuniy to‘lov vositasi
hisoblanadigan pul birliklari, shuningdek, muomaladan olinayotgan yoki
olingan bo‘lsada, respublikamiz pul birliklariga ayirboshlanishi ko‘zda tutilgan
banknotlar;
• chet el davlatlarining pul birliklari va xalqaro pul birliklarining
hisobvaraqlardagi va depozitlardagi mablag‘lari.
Mazkur qonun, shuningdek, «valyuta qimmatliklari» va «valyuta
operatsiyalari» tushunchalariga ham aniqliklar kiritadi. Unga muvofiq, valyuta
qimmatliklari quyidagilardir:
• xorijiy valyuta;
• xorijiy valyutadagi qimmatbaho qog‘ozlardir. Shuni alohida ta‘kidlab o‘tish joizki, milliy iqtisodiyotni faqat shu mamlakatda
ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan barcha ehtiyojlarni qondirib bo‘lmaydi.
Demak, mamlakatlar o‘rtasida eksport-import operatsiyalari albatta amalga oshishi
yuz beradi.
Valyuta bozorlaridagi operatsiyalarning asosi bo‘lib, tashqi savdo bo‘yicha
xalqaro hisobkitoblar, xalqaro turizm, kapitallar va kreditlarning davlatlarao harakati hamda chet el valyutasini oldi-sotdi qilish bilan bog‘liq boshqa hisob-kitob operatsiyalari hisoblanadi. Hozirgi zamon valyuta bozorlari asosan 1944 yildan keyin, ya‘ni BrettoVuds valyuta tizimidan keyin yuzaga kelgan. Bu valyuta bozorlarining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, ular zamonaviy elektron aloqalar orqali birbiri bilan uzviy bog‘langan. Turli mamlakatlara joylashgan xalqaro valyuta bozorlari valyutalarni oldisotdi qilish jarayonida birbiriga nisbatan doimiy ta‘sirda bo‘ladi. Jahon valyuta bozorlari asosan valyutaviy cheklashlar bo‘lmagan yoki zaif tarzda mavjud bo‘lgan mamlakatlarda joylashgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
