Мавзу. Психоанализнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши

ПСИХОАНАЛИЗДА ИНСОН ОБРАЗИ
Фрейд даставвал инсон образини майлларнинг бошқарувчилик кучи орқали аниқлаган. Бу майллар Фрейд назариясида тушда, нутқдаги хатоларда, ҳазилларда, киноя гапларда намоён бўлади деб таъкидланади. У ўзининг 1900 йилда ёзилган “Тушлар табири”, 1905 йилда ёзилган “Ўткир сўзлик ва унинг онгсизликка муносабати”, 1901 йилда ёзилган “Кундалик ҳаёт психологияси” каби асарларида бу фикрни илгари суради. У бизнинг у ёки бу вазиятларда қандай қилиб онг ости фантазиялари таъсирига тушиб қолишимизни ёрқин тасвирлаб берган. Ҳар биримиз ўз ҳаётимизда кўплаб билмай гапириб юбориш, онгсиз унутиш, хулқ ва нутқда хато қилиш, ўзимизда тушкунлик ва хафаликни ҳазил ёрдамида компенсация қилиш ҳолларини эслашимиз мумкин. Маълумки, психоанализ инсон шахси тараққиётини маълум “Ораль”, “аналь”, “фаллистик”, “гениталь” фазаларига бўлиб ўрганади ва бу фазалар туғилгандан беш ёшгача давом этади деб ҳисоблайди.
Ораль фазада биз инстинктив равишда она кўкрагини эмиш учун қидирамиз, кейинчалик кўкракни катта бармоқ ёки сигарета алмаштиради. Аналь фазада биз ўз кечинмаларимиз соҳасига физиологик жараёнларни масалан: дефекация ва сийдик чиқаришни қўшамиз. Лекин ҳар бир фазадаги шахс тараққиётига ота-она ва атрофдагиларнинг муносабати таъсир қилади. Масалан: ўта покиза аёллар боланинг ахлат чиқариш ва сийдик чиқаришини доим назорат қилишади, бошқа оналар болани бу жараённи мустақил назорат қилишга ўргатишади. Биринчи ҳолатда бола онага тобе бўлиб қолади, иккинчисида бола бу жараённи ўзи назорат қилиб, ундан ўзига қулайлик топади.
Психоанализда сексуаллилик ва агрессивлик инсон ҳаёти ва шахслараро муносабатларнинг иккита қўзғовчи мотиви деб қаралади. Ҳар бир одамда агрессивликка мойиллик бўлиб унинг мақсади бошқаларга зарар етказиш, ҳақорат қилиш, талаш ҳисобланади. Ижтимоийлашиш жараёнида агрессивлик конструктив йўналишга бурилади. Даставвал тийиқсиз, тизгинсиз, мувофиқлаштирилмаган, шафқатсиз қўпол хулқни предметсиз агрессиядан конкрет, адресли, инсонга ўз фикрини ҳимоя қилишга ва хавфдан ҳимояланишга имкон берадиган агрессияга айлантириш мумкин. Ёшликда болалар ўзаро муносабатларни рақобат ёрдамида, катта ёшда ақлий мусобақа ёрдамида ҳал қилишади.
Предметсиз агрессия шахслараро муносабатларга зарар етказади. Бундай хавфнинг биринчиси геноцид бўлса, иккинчиси суицид ҳисобланади.
Психоаналитик шахс назариясида аффект – жароҳат модели алоҳида ўрин тутади. Бу моделга кўра илк болаликдаги жароҳатли ходисалар ёш бола шахси томонидан ҳазм қилина олмаслиги туфайли бевосита психик бузилишга, психик жароҳатланишга олиб келади. Етказилган жароҳат кейинги тараққиётда сезиларли бузилишларга сабаб бўладиган из қолдиради.