Mavzu: poytaxtim faxrim(1-dars)

Ko ‘plik

I

asraasasaam, aasrasrmmasamasa

asraasasakak,, asramaasaksa

II

asra rasang, aasrars mmasangasa

asrasa

asangizgnas

z,, asramaasangizignas

III

asraasasaa,, aasrasrmmasaas

asraa

asalarlas

r,, asramaasalaralas

2- mashq. Birinchi qatorda berilgan fe’llarni shart maylining bo‘-lishli shaklida, ikkinchi qatordagi fe’llarni bo‘lishsiz shaklda tuslab yozing.

1. 
   O‘qimoq, yozmoq, yod olmoq, shug‘ullanmoq.
   

2. 
   Ketib qolmoq, tayyorlamoq, javob bermoq, ishlamoq.
   

3- mashq. 2- mashqda berilgan fe’llarning I shaxs shart mayli shak-li ishtirokida gaplar tuzing.

Namuna: Men yaxshi o‘qisam, ... . Darslardan ketib qolma-sam, ... .

4- mashq. Qavs ichida berilgan fe’llarni shart maylida yozib, gap-larni ko‘chiring.Ahil (bo‘lmoq), hech kim bizni yengolmaydi. 2. Daraxt bargi yoz faslida (sarg‘aymoq), kuz erta keladi. 3. Kuzda daraxt barglari birdan to‘kilib (ketmoq), qish qattiq keladi. 4. Osmonda qushlar pastlab (uchmoq), yomg‘ir yog‘adi. 5. Ko‘k rang bilan qizil rangni (aralàshtirmoq), binafsha rang hosil bo‘ladi. 6. Bar-chamiz atrof-muhitga e’tiborli (bo‘lmoq), tabiatni asrab qo-lamiz.

2- topshiriq. Berilgan jadvalni davom ettiring va bir kunda qancha suv ishlatishingizni aniqlang.

Ish turi	Qancha suv	1 kunda bu ishni necha	1 haftada qancha
	ishlataman?	marta bajaraman?	suv sarflanadi?
Tishimni	2 litr	2 marta	2 x 2 x 7 = 28 litr
yuvaman

3- topshiriq. Vaziyatli test topshiriqlarini o‘qing va ularga javob bering.

1. 
   Suv hayot demakdir. Biroq ariqlarga turli chiqindilarni tashlaymiz. Ko‘pchilik ko‘rib turib, indamay ketadi, shuning uchun bo‘lsa kerak shahrimizda ariq suvlari borgan sari kamayib ketmoqda. Bu muammoni qanday hal qilish mumkin?
   

1. 
   Ariqlarni butunlay ko‘mib tashlash kerak.
   

2. 
   Ariqqa chiqindi tashlaganlarga jarima solish kerak.
   

4. 
   Ariqdan baribir suv ichilmaydi.
   

2. 
   Ba’zilar jo‘mrakdan suv oqizib qo‘yadilar yoki jo‘mrakni burab qo‘yishni unutadilar. Shunda siz qanday yo‘l tutasiz?
   

1. 
   Jo‘mrakni kim ochgan bo‘lsa, o‘sha yopsin.
   

2. 
   Darrov jo‘mrakni yopaman.
   

D) Men javobgar emasman.

D)mustahkamlash.

4- topshiriq. Maqollarning mazmunini tushuntiring.

N a m u n a : Bir kishi ariq qaziydi, ming kishi suv ichadi. — Bu maqolda ariq qazish va suv keltirish xayrli ish ekanligi aytilgan.Suv bor yerda hayot bor.

1. 
   O‘zing suv ichadigan quduqqa tupurma.
   

2. 
   Suv — yorug‘lik.
   

3. 
   Suv — zar, suvchi — zargar.
   

Adabiy o‘qish Suv — bebaho xazina

Rivoyat qilishlaricha, Jaloliddin Manguberdining ukasi suvga kesak otibdi. Shunda akasi undan qattiq ranjib: „Sen gunoh ish qilding. Jayõunni ona o‘rnida ko‘r. Axir shu daryo seni yediradi, kiyintiradi“, debdi. Ukasi aka nasihatidan so‘ng o‘zini o‘nglab suvga munosabati o‘zgaribdi.

Suvga tupurish, unga xas-xashak tashlash hamda isrof qilish qadimdan qoralangan. Biz ham suvni tejab ishlatish, ariq va anhorlarga chiqindi tashlamaslik haqida uka-singillarimizga gapirib bersak, o‘zimiz ularga ibrat bo‘lamiz. Odam och-nahor bir necha kun yashashi mumkin, lekin suvsiz yashay olmasligini hamma biladi.

Suv nafaqat hayot manbayi, balki hayotimizning ko‘rki hamdir. Bizning issiq mintaqamizda suvning o‘rni nihoyatda katta. Zilol suv oqib turgan ariqcha oldida bir zumgina o‘tiring, bahri dilingiz ochiladi. Sharsharani kuzating, ko‘zingiz dam oladi. Favvoradan xuddi durdek sachragan suv tomchilari sizga orom bag‘ishlaydi.

Shuning uchun suvdek noyob xazinamizni asraylik. Shunda ona tabiat bizga o‘zining barcha boyliklarini in’om etib, el-yurt boy-badavlat, xalqimiz farovon yashaydi.

Topshiriq: Matnni o‘qing va unga munosabat bildiring.

F)Baholash

Uyga vazifa. Nima uchun suvsiz yashab bo‘lmaydi? Fikr-laringizni yozing.

Sana: Sinf:7

Mavzu: SUV — HAYOT MANBAYI.2-dars.(Shart maylidagi fe’llar va ularning qo‘llanishi)

Darsning maqsadi:1.O’quvchilarga shart maylidagi fe’llar va ularning qo‘llanishi haqida ma’lumot berish. Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Nutqiy va lingvistik (tinglab tushunish, gapirish, o‘qish, yozish) kompetensiyalarni o’stirish. badiiy va san’at asarlarini tushunish;

2.Suv – hayot manbayi ekanligini o’quvchilarga uqtirish. Tabiiy boyliklarni asrab – avaylashga chaqirish. Suv havzalari haqidagi bilimlarni mustahkamlash. farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish; xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga chaqirish. bilimini mustaqil ravishda oshirib borish, o‘qib o‘rganganlarini o‘rtoqlari bilan muhokama qilish; o‘zgalarning milliy va etnik xususiyatlari, an’ana va marosimlarini hurmat qilishni o’rgatish.

3.O’quvchilarning lug’at boyligini oshirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; odob-axloq qoidalariga rioya qilish;

Darsning turi:yangi bilim beruvchi va mustahkamlovchi

Darsning usuli:

Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,…

Darsning borishi: A) Tashkiliy qism.

Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash.

“Kun yangiligi” rukni asosida suhbat

B) O’tilganlarni mustahkamlash.

Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asarlar tahlili qilinadi.

S) Yangi mavzu:

5- topshiriq. Matnni o‘qing, ona tilingizga tarjima qiling va maz-munini so‘zlab bering.

Favvoralar

Favvoralar yozning issiq kunlarida havodagi changlarni toza-lab, atrofni salqinlantiradi. Ular charchoqni yozib, insonlarga xush kayfiyat bag‘ishlaydi. Qadim zamonlarda favvoralar pod-shoh saroylarida qurilgan. Ularni toza saqlash uchun qoidalar belgilangan. Qoidaga amal qilmaganlar qattiq jazolangan. Ke-yinchalik favvoralar shahar markazlarida ham bunyod etilgan. Bunday san’at namunalari barcha shaharlarda bor. Toshkentda birinchi favvora 1890- yilda qurilgan. 1947- yilda Alisher Navoiy nomidagi teatr maydonida, 1953- yilda Xadra maydonida, 1974-yilda Mustaqillik maydonida, 1997- yilda Temuriylar tarixi davlat muzeyi xiyobonida ajoyib ko‘rinishga ega bo‘lgan favvoralar qurildi.

Hozirgi kunda rangli, musiqali favvoralar barpo etilib, ular respublikamizning barcha shaharlari husniga husn qo‘shmoqda.

Bilib oling!

Agar so‘zi shart mayli qo‘shimchasi bilan birga qo‘llansa, shart ma’nosi kuchayadi. Masalan: Agar ahil bo‘lsak, bizni hech kim yengolmaydi.

5- mashq. Berilgan fe’llarni shart maylida tuslab, bo‘lmoq fe’li bi-lan bog‘lab gap tuzing. Ma’nolarini tushuntiring.

Aytmoq, tushuntirmoq, o‘rganmoq, ergashmoq, o‘rnak olmoq, e’lon qilmoq.
6- mashq. Matnda berilgan ma’lumotlardan foydalanib, gaplarni to‘ldiring.

1. 
   Qadim zamonlarda favvoralar ... bo‘lgan. 2. Favvoralarni ozoda saqlash uchun .... belgilangan. 3. Favvoralar havodagi ...
   

tozalab, atrofni salqinlantiradi. 4. Toshkentda birinchi favvora ...

qurilgan. 5. Hozirgi kunda ... favvoralar barpo etilmoqda. 6. 1997-yilda ... ajoyib ko‘rinishga ega bo‘lgan favvoralar qurildi.
7- mashq. Gaplarni o‘qing. Shart mayli ma’nosini ifodalovchi gap-larni aniqlang.

1. 
   Yozgi ta’tilda dam olishga ketsam kerak. 2. Agar yoz kelsa, kunlar isib ketsa, tog‘lar bag‘riga ketamiz. 3. Bu she’rni daftarimga ko‘chirib yozsam maylimi? 4. Mehnatdan kelsa boylik, turmush bo‘lar chiroyli. 5. Agar katta bo‘lsam, universitetda o‘qiyman. 6. Iloji bo‘lsa, o‘zing biznikiga kel. 7. Men kelsam, ketib qolgan ekansan. 8. Agar uchrashmasak, ko‘rishguncha xayr.
   

D)mustahkamlash.

6- topshiriq. Matnni o‘qing va savollarga javob bering.
Atrofimizdagi barcha narsa: quyosh, oy, yulduzlar, havo, tog‘lar, tekisliklarning hammasi tabiatdir. O‘simliklar, hayvon-lar va odamlar ham shu tabiatda yashaydi hamda o‘ziga kerakli barcha narsani undan oladi. Shuning uchun tabiatni zararli nar-salardan asrash, unga zarar keltirmaslik kerak. Tabiatni asra-maslik yomon oqibatlarga olib keladi. Zavod, fabrika, avtoulov-lardan chiqayotgan tutun va gazlar havoni ifloslantiradi. Havo buzilsa, odamlarning nafas olishi qiyinlashadi, har xil kasal-liklar ko‘payadi. Daryo, ko‘llarning suvi ifloslansa, jonivorlar ham zaharlanadi va nobud bo‘ladi. Atrof-muhitning ifloslanishi o‘simliklarga ham zarar keltiradi, ularning hosildorligi kamayadi. Shuning uchun tabiatni qo‘riqlash va asrash har bir insonning muqaddas burchidir.
Savollar:

1. 
   Isrof nimaga olib keladi?
   

2. 
   Moddiy boyliklar qachon barakali bo‘ladi?
   

3. 
   Tejamkorlik tufayli biz nimaga erishamiz?
   

4. 
   Isrofgarchilikka yo‘l qo‘ysak nima bo‘ladi?
   

Adabiy o‘qish Buloq (Rivoyat)

Balandda, tog‘-u toshlar orasidan buloq ko‘z ochdi. Suvi tið-tiniq, muzdek, bahorda atirgul yaprog‘iga qo‘ngan shab-namdek toza. U bu yorug‘ dunyoga chiqish uchun qanchalar kurashdi, metindek tog‘lar bag‘rini yorib o‘tib, niyatiga yetdi. Quyoshni ko‘rdi.

Buloq suvining niyati — ona-Yerni quchish, odamlar meh-riga to‘yish, o‘ziday musaffo qalbli bolalarning sho‘xligiga sherik bo‘lish, buvi va bobolarning ne-ne qiyinchiliklarga shohid bo‘lgan ko‘zlariga nur bag‘ishlash, ularning yuzlarini siypalash edi. Ammo ...

Yo‘lda to‘siqqa duch keldi. Jilg‘a bo‘ldi, so‘ngra shalolaga aylandi. Bundan-da xursand edi. Izlagan yaxshi odamlarini topdi. Ular buloq suvini avaylashdi, miriqib ichishdi, bog‘lariga ta-rashdi, ko‘zalariga to‘ldirib e’zozlashdi. Afsus, uning bu quvonchi uzoqqa cho‘zilmadi. Dunyoda turfa odamlar bor ekan. Biri uning suviga e’tibor bersa, biri qadriga yetmadi — har tomonga bo‘lib yubordi. Yo‘lda nimalar qo‘shil-madi unga, bilolmadi. Rangi o‘zgardi. Ustiga-ustak tikanaklar, xas-cho‘plar qalbini pora-pora qildi. Bunga ham chidadi. Yana kimlardir mashinasini ham yuvdi. Buloq suvi bulg‘andi, ko‘l-makka aylandi, oxiri kerak bo‘lmay qoldi. U odamlarning bun-chalik befarqligidan achindi va rangi sarg‘aydi...

Topshiriq: Rivoyatni o‘qing va munosabat bildiring.

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:

1. 
   Nima uchun „Suv — hayot manbayi“ deyiladi?
   

2. 
   Suvning o‘zingiz bilgan ta’riflarini keltiring va mazmunini tushuntirib bering.
   

Suv — hayot
manbayi

3. 
   „Buloq“ rivoyatidan olgan xulosangizni ayting.
   

F)Baholash

Uyga vazifa. Shahringizdagi favvoralar haqida yozing.

Sana: Sinf:7

Mavzu: O‘ZBEKISTONNING SUV HAVZALARI. 1-dars.(Kerak, zarur, shart modal so‘zlarining qo‘llanishi)

Darsning maqsadi:1.O’quvchilarga kerak, zarur, shart modal so‘zlarining qo‘llanishi haqida ma’lumot berish. Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Nutqiy va lingvistik (tinglab tushunish, gapirish, o‘qish, yozish) kompetensiyalarni o’stirish. badiiy va san’at asarlarini tushunish;

2.Suv – hayot manbayi ekanligini o’quvchilarga uqtirish. Tabiiy boyliklarni asrab – avaylashga chaqirish. Suv havzalari haqidagi bilimlarni mustahkamlash. farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish; xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga chaqirish. bilimini mustaqil ravishda oshirib borish, o‘qib o‘rganganlarini o‘rtoqlari bilan muhokama qilish;

3.O’quvchilarning lug’at boyligini oshirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; odob-axloq qoidalariga rioya qilish;

Darsning turi:yangi bilim beruvchi va mustahkamlovchi

Darsning usuli:

Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,…

Darsning borishi: A) Tashkiliy qism.

Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash.

“Kun yangiligi” rukni asosida suhbat

B) O’tilganlarni mustahkamlash.

Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asarlar tahlili qilinadi.

S) Yangi mavzu:

1- topshiriq. Berilgan savollar va rasm asosida o‘zaro suhbatlashing.
— Chorvoq suv ombori haqida nimalarni bilasiz?
— Sizning viloyatingizda qanday suv havzalari bor?
— Suv havzalari tabiat va hayot uchun nima beradi?
1- mashq. Matnni o‘qing va so‘zlab bering.
O‘zbekistonning yerusti suvlari
Respublikamiz hududidagi tog‘li joylarda juda ko‘p soylar va kichik daryo o‘zanlari bor. Baland tog‘ tepalari va cho‘qqilaridagi qor va muzliklardan boshlanuvchi ushbu irmoqlar yirikroq daryolarga kelib quyiladi. Yerusti suvlarining bunday taqsim-lanishi iqlim va geografik xususiyatlar bilan bog‘liq. O‘zbekiston hududidan kesib o‘tuvchi eng yirik daryolar Amudaryo va Sir-daryo bo‘lib, ular respublika tashqarisidan boshlanadi. Amudaryo eng katta daryo bo‘lib, uning irmoqlari Surxondaryo, Sherobod, Qashqadaryo va Zarafshon daryolari hisoblanadi. Sirdaryo ser-suvligi jihatidan O‘rta Osiyoda ikkinchi o‘rinda turadi. Uning O‘zbekistondagi eng yirik irmog‘i Chirchiq daryosidir. Shuningdek, Norin daryosi, Qoradaryo va So‘x daryolari ham unga qu-yiladi. Ushbu suv zaxiralari respublikamiz qishloq xo‘jaligini to‘liq ta’minlaydi.

2- topshiriq. Matnda berilgan daryolarning nomini daftaringizga ko‘chiring. Ayting-chi, qaysi viloyatlar va shaharlarning nomi daryo bilan bog‘liq?

Bilib oling!

Shart maylidagi fe’llar kerak so‘zlari bilan birga qo‘llanganda faraz, gumon, noaniqlik ma’nolarini bil-diradi. Masalan: Ertaga yomg‘ir yog‘sa kerak. Sog‘lom turmush tarziga ega bo‘lish uchun atrof-muhitni, tabiatni asrab-avaylashimiz kerak.

2- mashq. Qavs ichida berilgan fe’llarga kerak, bo‘lmoq so‘zlaridan mosini qo‘shib yozing. Ma’nolaridagi farqlarni tushuntiring.

1. 
   Ertaga havo ochiq (bo‘lmoq). 2. To‘garakka barcha o‘quv-chilar (qatnashmoq). 3. Kompyuterda bu dasturni (tuzmoq).
   

26. 
    Tadbirda bu qo‘shiqni (aytmoq). 5. Bu yil sayohatga (bormoq).
    

6. 
   Insholar tanlovida sinfdoshimiz Ziyoda (qatnashmoq). 7. Bu maqolni epigraf sifatida (ishlatmoq).
   

3- mashq. Berilgan fe’llarni kerak so‘zi bilan bog‘lab, ular ishtiro-kida gaplar tuzing.

N a m u n a : g‘olib chiqmoq: Bilimlar bellashuvida Akmal g‘olib chiqsa kerak.

Topshiriqni bajarmoq, g‘olib chiqmoq, ishtirok etmoq, uddalamoq, yod olmoq, gapirib bermoq, qoyil qilmoq.

D)Mustahkamlash.

3- topshiriq. Matnni o‘qing va mazmunini so‘zlab bering.

Ko‘llar
O‘zbekiston Respublikasi hududida 50 ga yaqin ko‘llar bor. O‘zbekistondagi eng katta ko‘l Orol dengizi hisoblanadi. Ko‘llarning aksariyat qismi tog‘ oralig‘ida, dengiz sathidan 2 — 3 ming m balandlikda joylashgan. Bunday joylarda sel kelganda ko‘l toshib, qishloqlarni yuvib ketish xavfi bor. Tekislikdagi ko‘llar, asosan, daryo bilan bog‘liq bo‘lib, daryodagi suv oqimini mavsumiy tartibga solib turuvchi sun’iy ko‘llar — suv omborlari deyiladi. Eng yirik suv omborlari Qayroqqum, Kattaqo‘rg‘on, Tuyabo‘g‘iz, Chordara, Janubiy Surxon suv omborlaridir. Res-publikada, shuningdek, sug‘orish tizimini yaxshilash maqsadida kanallar barpo etilgan. Ularga Amu-Buxoro kanali, Katta Na-mangan, Katta Farg‘ona, Shimoliy Farg‘ona, Eskiangor, Janu-biy Farg‘ona kanallarini kiritish mumkin.

F)Baholash.

Uyga vazifa: Matnda ko‘rsatilgan ko‘llarni daftaringizga ko‘chiring.

Sana: Sinf:7

Mavzu: O‘ZBEKISTONNING SUV HAVZALARI. 2-dars.(Kerak, zarur, shart modal so‘zlarining qo‘llanishi)

Darsning maqsadi:1.O’quvchilarga kerak, zarur, shart modal so‘zlarining qo‘llanishi haqida ma’lumot berish. Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Nutqiy va lingvistik (tinglab tushunish, gapirish, o‘qish, yozish) kompetensiyalarni o’stirish. badiiy va san’at asarlarini tushunish;

2.Suv – hayot manbayi ekanligini o’quvchilarga uqtirish. Tabiiy boyliklarni asrab – avaylashga chaqirish. Suv havzalari haqidagi bilimlarni mustahkamlash. farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish; xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga chaqirish. bilimini mustaqil ravishda oshirib borish, o‘qib o‘rganganlarini o‘rtoqlari bilan muhokama qilish.

3.O’quvchilarning lug’at boyligini oshirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; odob-axloq qoidalariga rioya qilish;

Darsning turi:yangi bilim beruvchi va mustahkamlovchi

Darsning usuli:

Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,…

Darsning borishi: A) Tashkiliy qism.

Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash.

“Kun yangiligi” rukni asosida suhbat

B) O’tilganlarni mustahkamlash.

Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asarlar tahlili qilinadi.

S) Yangi mavzu:

4- topshiriq. Suhbat matnini rollarga bo‘lib o‘qing.

O‘qituvchi: Ayting-chi, qadimda shaharlar suv havzalari mavjud bo‘lgan joylarda yuzaga kelishining sababi ni-mada?
Jasur: Suvsiz hayot bo‘lmaydi. Suv insonlar, barcha jonivor va o‘simliklarning yashash manbayi.
Nozima: Oqar suvlar bo‘lmasa, bog‘-rog‘lar barpo etil-maydi. Xonadonlarda qulayliklar ham bo‘lmaydi. O‘qituvchi: Ayting-chi, shahrimiz yaqinida qanday suv havzalari bor?
Bobur: Chirchiq daryosi shahrimizning eng asosiy suv havzasi hisoblanadi. Shahrimizdagi barcha kanallar, an-horlar shu daryodan hosil bo‘lgan.
Ali: Chirchiqdan ajralib chiqqan kanallar Bo‘zsuv, Kay-kovusdir. Kaykovus Anhor va Bo‘rijar kanallariga bo‘-linadi.
Nozima: Bulardan tashqari Qorasuv, Salor kanallari ham bor. Ular shaharning 4 ta tumanidan oqib o‘tadi. O‘qituvchi: Ushbu suv havzalarini asrash, shahardagi katta-kichik ariqlarni ozoda saqlash hammaning burchi hisoblanadi.
— ...

4- mashq. Berilgan gaplardagi fe’llarni faraz, gumon, orzu-istak ma’nolarini ifodalovchi shart mayli shakliga aylantirib ko‘chiring.

1. 
   Suv inson uchun durdek noyob ekanligini hamma biladi.
   

2. 
   Nasiba ham „Yosh tabiatshunoslar“ to‘garagiga qatnashyapti.
   

3. 
   Toza havoda sayr qilish hammaga birdek yoqadi. 4. Men ham „Tomchi suvda hayot nafasi“ tanlovida qatnashaman. 5. Muzdek suvdan qonib-qonib ichaman.
   

5- mashq. Maqollarni o‘qing. Shart maylidagi fe’llar qanday ma’-no ifodalayotganligini aniqlang.

Yerni boqsang, yer seni boqadi.
Mehnat qilsang, rohat ko‘rasan.
Yolg‘on aytib foyda ko‘rsang, oxirida zarar topasan.
Hurmat qilsang, hurmat ko‘rasan.
D)Mustahkamlash.

Adabiy o‘qish. Soy suvi haqida rivoyat

Bir dehqon bola-chaqasi bilan tog‘ etagida yashar ekan. Tog‘ etagi daraxtzor bo‘lib, yonida katta soy ham oqar ekan. Dehqon va uning oila a’zolari shu soydan oqqan suvdan kundalik yumushlari uchun foydalanishar ekanlar. Dehqon o‘z ekinlarini ham shu soy suvi bilan sug‘orar ekan. U soy bo‘yidagi katta daraxtlarni kesib, o‘ziga uy quribdi. Shoxlarini arralab, o‘tin qilibdi.

Oradan bir yil o‘tibdi. Bahor kelibdi. Dehqon yerini haydab sug‘ormoqchi bo‘libdi. Qarasa, soyda suv yo‘q emish. U suv kelishi uchun soy bo‘ylarini tozalab, suvni rosa kutibdi. Biroq, qancha harakat qilmasin, foydasi bo‘lmabdi. Oxiri tog‘ga chiqib, tog‘ cho‘qqilaridagi qorlardan suv berishlarini so‘rabdi. Qor dehqonga:

— Kim senga daraxtlarni kessin dedi? O‘sha daraxtlar soy-ning namligini saqlab turar edi, — debdi.
Soy daraxtga, daraxt esa soyga yordam berib turgan ekan. Dehqon bilmay qilgan ishidan afsuslanibdi. So‘ng bir talay ko‘chatlar olib kelib soy bo‘yiga o‘tqazibdi. Ko‘p o‘tmay, soy-dan yana suv oqadigan bo‘libdi. Dehqon yana ekinlarini sug‘orib, bola-chaqasi bilan yaxshi hayot kechira boshlabdi.
Qissadan hissa. Tabiatga yetkazilgan har qanday zarar o‘zi-mizga ziyon keltiradi.

Topshiriq. Rivoyatni o‘qing va mazmunini so‘zlab bering. Rivoyat matnidan buyruq-istak maylidagi fe’llarini toping va qo‘llanishini tu-shuntiring.

F)Baholash.

Uyga vazifa. Soy suvi haqidagi rivoyatdan qanday xulosaga keldingiz? Fikringizni yozing.

Sana: Sinf:7

Mavzu: O‘ZBEKISTONNING SUV HAVZALARI. 3-dars.(Kerak, zarur, shart modal so‘zlarining qo‘llanishi)

Darsning maqsadi:1.O’quvchilarga kerak, zarur, shart modal so‘zlarining qo‘llanishi haqida ma’lumot berish. Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Nutqiy va lingvistik (tinglab tushunish, gapirish, o‘qish, yozish) kompetensiyalarni o’stirish. badiiy va san’at asarlarini tushunish;

2.Suv – hayot manbayi ekanligini o’quvchilarga uqtirish. Tabiiy boyliklarni asrab – avaylashga chaqirish. Suv havzalari haqidagi bilimlarni mustahkamlash. farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish; xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga chaqirish. bilimini mustaqil ravishda oshirib borish, o‘qib o‘rganganlarini o‘rtoqlari bilan muhokama qilish;

3.O’quvchilarning lug’at boyligini oshirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; odob-axloq qoidalariga rioya qilish;

Darsning turi:yangi bilim beruvchi va mustahkamlovchi

Darsning usuli:

Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,…

Darsning borishi: A) Tashkiliy qism.

Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash.

“Kun yangiligi” rukni asosida suhbat

B) O’tilganlarni mustahkamlash.

Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asarlar tahlili qilinadi.

S) Yangi mavzu:

5- topshiriq. Rasm va berilgan savollar asosida o‘zaro suhbatlashing.

— Ayting-chi, rasmda nimalar tasvirlangan?

— „Orol fojiasi“ deganda nimani tushunasiz?
— Orolning shunday holatga kelib qolishining sababi nimada?

6- mashq. O‘qing. Matndagi fikrga o‘z munosabatingizni bildirgan holda matnni davom ettiring. Orol

Biz Amudaryo va Sirdaryo suvini keragidan ortiq sarfladik, natijada ularning suvi Orol dengizigacha yetib bormay qoldi. Buning oqibatida shunday katta dengiz quriy boshladi. Orolning qurishi iqlimning o‘zgarishiga, juda ko‘p kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda. Bu bizga katta saboq bo‘lishi kerakligini va boshqa tabiiy boyliklarimizni ham tejab sarflashimiz zarurligini anglashimiz shart. Faqat suvnigina emas, bizgacha ye-tib kelgan barcha boyliklarni keyingi avlodlargacha yetib borishini ta’minlashimiz kerak. O‘ylab ko‘ring, agar biz ...

7- mashq. Mustaqil ish. Quyidagi so‘zlarni to‘g‘ri joylashtira olsangiz, bir nechta maqol bilan tanishasiz.

— yaxshi, hechdan, kech, ko‘ra.
— Ko‘p, yaxshiroq, indamay, ko‘ra, o‘tirganing, gapir-gandan.
— kuchli, o‘limdan, nomus.
D)Mustahkamlash.

6- topshiriq. She’rni o‘qing va mazmunini so‘zlab bering.

Ketib qolma, Orolim!
Xasta holing, xasta o‘yga botursan,
Bemajol, bemador, behol yotursan.
Doding bilan dunyoni uyg‘otursan,
Ketib qolma, Orolim!
Oq-u qarosisan qaro ko‘zimning,
Yuzlaringga bosib yashay yuzimni,
Suving qurib, quritmagin izimni,
Ketib qolma, Orolim!

Daryolaring kelolmasdan yig‘lar zor, Senga mador bo‘lolmasdan yig‘lar zor, Baliqlaring ko‘zlarida xitob bor, Ketib qolma, Orolim!

Qirg‘og‘ingda qovjiragan dalangman, To‘lqinlaring titrog‘iman, nolangman, Men ham bitta qaqshab qolgan bolangman, Ketib qolma, Orolim!

(Muhammad Yusuf)

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:

4. 
   Suvning hayotimizdagi o‘rni va ahamiyatini tushuntirib bering.
   

5. 
   Oilada, mahallada, maktabda suvni tejab ishlatish uchun nimalar qilish kerak?
   

6. 
   Shart maylidagi fe’llarning qo‘llanilishi va ma’nolari haqida gapirib bering.
   

7. 
   O‘zbekistonning daryo va ko‘llari haqida nimalarni bilib olganingiz va yana bilmoqchi bo‘lgan ma’lumotlaringizni BBB jadvali orqali ifodalang.