Mavzu: Polimerli materiallar O`qituvchi: t f. n., dots. Xabibullayev Sh. A

2-rasm. To‘rt valikli kalandrning ishlash sxemasi:
a) G-shaklidagi kalandr; b) Z-shaklida kalandr.
Kalandr konstruksiyasi ishlov beriladigan plastiklik massaning xiliga qarab (rezina yoki termoplastlar) tanlanadi. Mahsulot yuzasi tekis bo‘lishi uchun ishchi valiklar yuzasi jilolanadi va polirovkalanadi. Kalandr valiklari bug‘ yoki elektr toki yordamida isitilishi mumkin.
Ekstruziya usulida polimer materiallar qizdirilgan massani munshtuk (shakl beruvchi teshik) orqali siqib chiqarib shakl berib tayyorlanadi.
Ekstruziya usulida profilli uzun o‘lchamli (pogonaj) quvurlar, listlar, plenkalar, linoleumlar, poroizollar va boshqa qurilish materiallari va buyumlar ishlab chiqariladi. Bu usulda diametri F 5-20 mm quvurlar, eni 0,3-1,5 m li plenka va listlar va boshqa o‘lchamdagi buyumlar tayyorlash mumkin. Ekstruziya mashinalari ikki turda bo‘ladi: shnekli (bir va bir necha) va bosim ostida ishlaydigan shpris ekstruderlar.
Shnekli yoki chervyakli ekstruderlar plastmassa ishlab chiqarishda keng tarqalgan (3-rasm). Ekstruziya mashinalarining ishchi organi vint yoki chervyak bo‘lib, plastik massani sinchiklab aralashtiriladi va vint harakati natijasida bosim ostida munshtukdan siqib chiqarib, shakl beradi. Plastmassa hom ashyosi ekstruderga granula, biser yoki kukun ko‘rinishida solinadi va mashina tashqi qobig‘i ichiga o‘rnatilgan maxsus isitkichlar yordamida qizdirib yumshatiladi.
3-rasm. Ekstruziya mashinaning ishlash sxemasi
1-solish bunkeri; 2-shnek; 3-golovka; 4-kalibrlovchi moslama;
5-massani tortuvchi moslama; 6-dorn; 7-filtr.
Presslash usulida plastmassa ishchi organi qizdiriladigan presslarda tayyorlanadi. Press qoliplarda press kukunlar issiq holatda presslanib yoki ko‘p qatlamli press qoliplarda listlar, plitalar va panellar bir nechtasi presslanib olinishi mumkin (4-rasm). Bu usulda buyum va konstruksiyalar odatda termoreaktiv polimer bog‘lovchilar asosida tayyorlanadi. Masalan, fenoplastlar, aminoplastlar, yog‘och tolali va payraxali plitalar va boshqalar.