Mavzu: Polimerli materiallar O`qituvchi: t f. n., dots. Xabibullayev Sh. A

4.Polimer materiallar tayyorlash texnologiyasi asoslari
Kompozitsion polimer materiallar (KPM) tayyorlash texnologiyasi ularning tarkibi, bog‘lovchining turi va ishlatish sohasi bilan belgilanadi. Polimer materiallar ishlab chiqarish texnologiyasi quyidagi asosiy jarayonlardan iborat: komponentlarni tayyorlash va dozirovkalash, polimer kompozitsiyasini qorishtirish, issiqlik bilan yoki kimyoviy (radiatsion usulda ham) usulda qotirish va omborxonalarga joylashtirish. Polimer buyumlarga ishlov berishning quyidagi asosiy usullari mavjud: valsovkalash, kalandrlash, ekstruziya, presslash, quyish, surkash, shimdirish, sepish, payvandlash, yelimlash va boshqalar.
Polimer materiallar va buyumlar olish texnologiyasi nozik hisoblanib, jarayonlarning borishi o‘ta aniqlikda bo‘lishi talab etiladi. Komponentlarni dozirovkalash, boshqa turdagi qurilish materiallarini ishlab chiqarishga nisbatan, 10-100 marta aniqlikni talab etadi. Bunda ayniqsa qotiruvchi, stabilizator, plastifikatsiyalovchi va shu kabi oz miqdorda qo‘shiladigan komponentlarni dozirovkalash o‘ta nozik operatsiyalar hisoblanadi.
Polimer kompozitsiyalarni tayyorlash ma’sul operatsiya bo‘lib, olinayotgan mahsulot tarkibining bir xilligi va xossalariga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Qorgichlar konstruksiyasi va ishlash xarakteri qoriladigan kompozitsiyaning tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Ishlab chiqariladigan mahsulot turiga qarab uzluksiz va davriy tartibda ishlaydigan qorgichlar ishlatilishi mumkin. Odatda qorgich va boshqa texnologik uskunalar kislotalar va ishqorlar ta’siriga bardoshli metall qotishmalaridan yasaladi.
Valsovkalash usulida plastmassa bir-biriga qarama-qarshi aylanadigan valiklar orasidagi tirqichdan siqilib o‘tish hisobiga shakllanadi (1-rasm). Ishlov berilayotgan massa 2 valiklar 1 va 3 orasidagi tirqichdan bir necha marta o‘tkaziladi va yaxshilab aralashtiriladi, keyin bitta valikga o‘tkaziladi va pichoq 4 yordamida kesiladi.
1-rasm. Valsovkalash sxemasi
a) massa quyish; b) valsovkalash; v) massani bir valikka o‘tkazish; g) massani kesish.
Kalandrlash usulida plastmassa berilgan qalinlikda va kenglikda yumshatilgan polimer qorishmani valiklar orasidagi tirqichdan to‘xtovsiz o‘tkazib lenta shaklida tayyorlanadi.
Valiklar soniga ko‘ra kalandrlar ikki, uch, to‘rt, va besh valikli bo‘ladi. Valiklar vertikal, gorizontal G-shaklida, L-shaklida va Z shaklida bo‘lishi mumkin. To‘rt valikli kalandrning ishlash sxemasi 2-rasmda berilgan.