Mavzu: Pog’onali arxitektura tushunchasi, Pog’onali arxitektura protokollari Kirish

---

 
 
 
Mavzu:Pog’onali arxitektura tushunchasi , Pog’onali arxitektura 
protokollari 
Kirish 
1.
Pog‘onali arxitektura tushunchasi
2.
pog‘onali arxitektura protokollari.
3.
OSI modeli. 
4.
OSI pog‘onasi, vazifalari, asosiy protokollari. 
5.
TCP/IP pog‘onasi, qo‘llaniladigan asosiy protokollari. 

---

Tarmoq arxitekturasi deganda - bu kompyuter tarmog’ini loyihalash va ishlab 
chiqish jarayoni tushunialadi. Arxitektura tushunchasi tarmoqning fizik tarkibiy 
qismlarini, ularning funktsional ob’ektlari, konfiguratsiyasini, printsiplari va ishlash 
tartiblarini va foydalaniladigan aloqa protokollarini aniqlashni ifodalaydi. 
Shuningdek, tarmoq arxitekturasi aloqa tarmog’i orqali taqdim etiladigan xizmatlar 
va ularning batafsil tavsiflarini, taqdim etiladigan xizmatlarni hisob-kitob qilish va 
hisob-kitob tuzilmalarini o'z ichiga oladi. 
Kompyuter tarmoqlari arxitekturasi deganda kompyuterlarni o’zaro bog’lanishi, 
bog’lanish jarayonida qo’llaniladigan texnologiyalar, ularning xususiyalatlari, 
standartlari, kompyuterlar o'rtasida vazifalar qanday taqsimlanganligi va boshqa 
ko’plab jarayonlar tushuniladi. Tarmoq arxitekturasining eng ko'p ishlatiladigan ikki 
turi mavjud: peer-to-peer va mijoz-server. 
Global miqyosidagi kompyuter tarmoqlarining o’zaro bog’lanishi natijasida Internet 
tarmog’i tashkil topadi. Internet tarmog'ining arxitekturasi, avvalambor, tarmoqdagi 
tugunlarni yoki tugunlarni ulash uchun ma'lum bir modelda yoki apparat 
ulanishlarining ma'lum turlarida foydalanishda emas, balki Internet protokollari 
(TCP/IP) arxitekturasidan foydalanishni ifodalaydi. Shunday qilib har bir 
texnologiya orqali loyihalashtiriladigan tarmoq o’zining arxitekturasiga ega bo’ladi, 
masalan, OSI, TCP/IP, umumfoydalanish telefon tarmog’i, mobil aloqa tarmoqlari 
va boshqalari. Ushbu ma’ruzada kompyuter tarmoqlarining arxitekturalari 
muhokama etiladi. 
Tarmoq so’zining ma’nosi narsalarning, qurilmalarning yoki odamlarning o’zaro 
bog’langan tizimi yoki guruhini anglatadi. Kompyuter tarmoqlari esa eng kamida 
o’zaro ulangan ikkita kompyuterlar tizimi tushuniladi. Tarmoq shartini bajarilishi 
faqatgina o’zaro bog’lanish emas, balki o’zaro ma’lumot almashish jarayoni amalga 
oshirilishi shart. 

---

Tarmoq arxitektura esa yuqorida ta’kidlanganidek, kompyuterlarni bog’lanishi 
orqali hosil qilingan tarmoqni qanday asosda qurilganini, qanday qurilmalardan 
foydalanilgani, qaysi protokollar ishlatilgani, tizimda qanday muhitlardan 
foydalanib ma’lumotlar uzatilishi yoki har bir jarayonni fizik va mantiqiy holatlarni 
bajarilishini pog’onalarga ajratib bajarilishi tushuniladi. Har bir tarmoq arxitekturasi 
belgilangan standartlar asosida yoki xech qanday standartga asoslanmagan holatda 
ishlab chiqilishi mumkin. Masalan, kompyuter tarmoqlarini OSI etalon modeli 
asosida qurish bilan global miqyosida ma’lumot almashishni ta’minlash mumkin. 
Sababi dunyoda ko’plab mamlakatlarning kompyuter tarmoqlari ushbu etalon 
asosida ishlaydi. Agar OSI modeliga asoslanmagan qandaydir belgilanmagan 
standartga asosan kompyuter tarmoqlari loyihalansa, o’sha tizim ichidagi qurilmalar 
o’zaro ma’lumot almasha oladi, OSI asosidagi tarmoq bilan esa ma’lumot almasha 
olmaydi, sababi uning standarti boshqacha. Quyida 1-rasmda kompyuter tarmoqlari 
OSI 
modeli 
asosida 
qurilgan 
arxitekturasi 
keltirilgan. 
1-rasm. a) Internet, b) kompyuter va c) telefon tarmoqlarining arxitekturalari 
Boshqacha qilib aytadigan bo’lsa, turli xil tarmoq arxitekturalari ko’plab standartlar 
asosida ishlab chiqiladi, masalan, matnni formati, matni raqamli ko’rinishga 
o’zgartirish, raqamli matnni signal ko’rinishiga o’zgartirish yoki aksincha, signalli 
axborotlarni simsiz muhitda uzatish, qabul qilish jarayonlari ma’lum standartlar 
asosida ishlab chiqiladi. Tasavvur qiling ikki standart asosida ishlab chiqilgan tizim 
orasida ma’lumot almashish qanchalar murakkab bo’ladi. Shuning uchun ham 
global tarmoqlarni loyihalash va qurish uchun yagona standartdan foydalanish har 
doim afzal hisoblanadi. Bu xuddi ko’plab millatlarni bitta zalda ingliz tilida 
gaplashishi qanchalik osonligini ko’rsatadi. Agar har bir millat o’zining tilada 
gaplashsa, ularni tushunish uchun qancha tarjimon kerak bo’ladi yoki ba’zi tillar 
uchun tarjimon topilmasligi ham mumki. Shuning uchun ham tarmoqlarni qurishda 
yagona arxitekturaga asoslanish tarmoqni sodda va kam xarajatlar asosida qurish 
imkoniyatini beradi. Tarmoq elementlari va pog’onali arxitektura. 

---

Bugungi kunda, tushunchasi tarmoq ulanishi hech ham ajablanarli emas. Biroq, 
ularning zikriga Ko'pchiligimiz ham tarmoq va xizmat ishlari kabi ulanishini tashkil 
nima haqida ko'p o'yladim. ning tarmoqlari va zamonaviy dunyoda o'z salohiyatini 
butun monografiya yozish mumkin, chunki, Xulosa bu masalani ko'rib chiqish 
uchun harakat qilaylik. 
TARMOQ ARXITEKTURA: ASOSIY TURLARI 
muddatga asosiy tafsir Shunday qilib, kompyuter tarmoqlari terminallari muayyan 
soni (kompyuterlari, noutbuklar, mobil qurilmalar) aslida, bir tarmog'i tashkil, deb 
bir-biriga. 
Bunday Wi-Fi-router kabi yo'riqnoma orqali ulanish yordamida Simli va simsiz: 
Bugungi ikki asosiy ulanish turlari bor. Lekin, bu buzdağının faqat uchi hisoblanadi. 
Aslida, tarmoq arxitektura boshqacha tasnif bo'lishi mumkin, shuning uchun bir 
necha komponentlar foydalanishni o'z ichiga oladi, va. Bu vaqtda tarmoqlari uch turi 
mavjud deb hisoblanadi: 

tarmoqlari kasbdoshlari; 

ajratilgan serverlarni bilan tarmog'i; 

tugunlari barcha turlarini o'z ichiga oladi gibrid tarmoqlari. 
Bundan tashqari, alohida kategoriya, global, mahalliy, shahar, xususiy tarmoqlar va 
boshqa navlarini namoyish etiladi. AQSh asosiy tushunchalar to'xtalib qilaylik. 
TA'RIFI THE TURLARI TARMOQLARI 

---

hamkorlik asosida tarmog'i bilan yarataylik "mijoz tarmog'iga uy egasi." aniq 
bo'lgani kabi, bir dominant joy tarmoq boshqarish va uning barcha komponentlarini 
amalga markaziy terminali, qamrab bor. ma'lumot olish uchun - mijoz terminallari 
faqat kelajakda ulanishlar uchun so'rovlarini yuborishingiz mumkin. tarmog'ida 
asosiy terminal mijoz mashina rolini o'ynay olmaydi. 
Peer tarmoqlari, deb resurslarni birinchi turi farq ko'pincha piring deb nomlangan, 
bir xil, barcha ulangan terminallar orasidagi taqsimlanadi. Oddiy misol torrent 
yordamida fayllarni yuklab olish jarayonidir, deb atash mumkin. to'liq yoki qisman 
turli terminallari ustida bo'lishi mumkin, deb o'rnatilgan final tasvir. Foydalanuvchi 
tizimi, u faylning qismini yuklab tarmoq ustida Barcha mavjud resurslaridan 
foydalanish, kompyuteringizga yuklab qo'yiladi. The ko'proq, The oliy The darajasi 
qarshi. murojaat, bu tarmog'ida muhim emas. The asosiy sharti ekanligini The mijoz 
mashina bor qilingan o'rnatilgan The tegishli dasturiy ta'minot. Bu mijoz so'rovlarini 
qilish irodasi ekan. 
"Mijoz-server" arxitekturasi oddiy hisoblanadi. oson tushunish uchun kompyuter 
terminallari o'rtasida aloqa (u ishlab chiqarilgan qaysi yo'l baribir) mehmon 
javonlarda olingan moddiy nazorat mumkin do'kon yoki raflardan (markaziy server) 
va jadvallar ega bo'lgan kutubxona zalida, deb vakili mumkin. 
Bu ochiq-oydin munosabatlar bor, deb ochiq-oydin emas: mehmon kutubxona 
yoziladi yoki allaqachon (tayinlangan IP-manzillar asosida tarmoq identifikatsiya) 
shaxsiy ma'lumotlarni ro'yxatdan keyin, keladi nihoyat kitob oladi va uni o'qiydi 
zarur adabiyoti (tarmoq so'rov) izlaydi. 

---

zamonaviy tarmoqlar ancha murakkab, chunki Tabiiyki, taqqoslash, eng ibtidoiy 
hisoblanadi. Biroq, bu misol tarkibida oson tushunish uchun mukammal mos keladi.
SAVOLLAR IDENTIFIKATSIYA TERMINALLAR 
Endi har qanday turdagi kompyuterlar tan tarmog'ini ishlab chiqarish haqida bir 
necha og'iz so'z. ichki va tashqi: Agar ikki turi IP-manzil yoki, yana oddiy, noyob 
identifikator bilan tayinlanadi ulanganda kimdir har qanday terminali bilmasa. Ichki 
manzil yagona emas. Lekin tashqi IP - Ha. In The World yo'q, ikki mashinalari bilan 
The Shu IP. Bu bizga bu eng yaxshi kompyuter terminali yoki mobil qurilma bo'lsin, 
har qanday gadget aniqlash imkonini beradi, nima bo'ladi. 
bu hamma uchun tegishli protokoli mos keladi. Ayni paytda, ishlatiladigan eng 
keng tarqalgan va eng keng IPv4 hisoblanadi. Biroq, amaliyot shuni ko'rsatmoqdaki, 
u allaqachon mijoz qurilmalar sonining ortishiga munosabati bilan noyob manzilini 
ta'minlash olmadi aylandi, deb, o'zini nafari qildi. Faqat gadjetlarni ishlatilgan, 
chunki so'nggi o'n yil mobaynida, mobil uskunalar qarash juda ko'p, deyarli 
dunyoning har bir ikkinchi shaxs, uning ixtiyorida shu mobil telefon da mavjud. 
IPV6 PROTOKOLI 
Shunday qilib, tarmoq, ayniqsa Internet arxitektura, ham o'zgartirishga boshladi. Va 
o'rniga The to'rtinchi versiyasi kelgan oltinchi (IPv6). u hali olmagan ilovalar juda 
keng bo'lsa-da, biroq, go'yoki, bo'lg'usi uzoq emas, va telekommunikatsiya 
xizmatlarini ko'rsatuvchi tez orada deyarli barcha xizmat ko'rsatuvchi provayderlar, 
u protokoli (oltinchi versiyasi faol DHCP server mavjudligiga bog'liq) ko'chib o'tadi. 

---

128-bit manzil kitobini ta'minlash, bu protkola bilan to'rtinchi versiyasini foydalanib 
ko'ra sizga ko'proq manzillar beradi, chunki, o'zingiz uchun hukm. 
BAG'ISHLANGAN SERVERLAR 
Endi bir bag'ishlangan server ko'rib. Ko'rsatish, o'zi uchun gapiradi: ular muayyan 
vazifalar uchun mo'ljallangan. Taxminan aytganda, bu to'liq amalga oladi 
foydalanuvchi, egalik virtual internet server haqiqiy turi hisoblanadi. Bu 
podcast'lerin asosiy manba egasi har qanday ma'lumot bilan atalgan makon 
joylashtiriladi mumkin veb hosting ma'nosi hisoblanadi. 
Bundan tashqari, toshli xavfsizligi uchun, ijaraga server oraliq ijaraga ya'ni bir 
mas'ul emas. Bunday serverlar misollar juda ko'p sabab bo'lishi mumkin. Keyin siz 
va pochta, va o'yinlar, fayl almashish va shaxsiy sahifalar, va yana (ularning ijtimoiy 
tarmoqlarda hisob va bu turdagi xizmatlar bilan adashtirmaslik kerak emas). 
Bu tez-tez, deyiladi kabi mahalliy tarmoq yoki "lokalku", terminallar cheklangan 
soni biriga birlashtirib uchun tuzilgan. LAN Arxitektura shartlari Ulanish, deb 
allaqachon tushunib, va may simli aloqa va VPN Kirish turi. Bu va boshqa hollarda 
esa, bu master server boshqaruvchisiga bir ulanishini talab qiladi. avtomatik aniqlash 
(manzil belgilash, har bir mashina) yoki qo'lda kiritish: Tarmoq xizmatlari Ushbu 
holatda, dual rejimida ishlashi mumkin. 
Mahalliy olgan tarmoqlari, asosan, faqat (masalan, talab qilinmaydi har qanday 
terminal ro'yxatdan deb aslida iborat bo'lgan maxsus xususiyatga ega do'st 
tarmoqlari) , va markaziy server (plyus ADMIN). Bundan tashqari, "rassharennye" 
ma'lumotlariga kirish to'liq yoki cheklangan bo'lishi mumkin. Bu barcha 

---

parametrlariga bog'liq. Agar hatto deb atalmish bulut xizmatlar qarash bo'lsa, ular, 
aslida, ham, shu bir virtual tarmoq, shunday qilib, kim tasdiqlangan va muayyan 
axborot, yuklab olish yoki tahrir fayllar kirish huquqiga olish, va foydalanuvchilar. 
D. bo'ladi ba'zan hatto real vaqtda fayllarining mazmunini bir vaqtning o'zida 
o'zgarish beradi. 
Nihoyat, biz dunyoda eng yirik bugun tarmog'i, o'ting. Albatta, bu internet yoki 
World Wide Web-ku. 1969 yilda Qo'shma Shtatlarda harbiy maqsadlar uchun ishlab 
chiqilgan aloqa - Jahon keng veb ARPANET'in prototipi hisoblanadi. So'ngra, shu 
bilan birga, faqat ikki tugun o'rtasidagi aloqani sinovdan qilingan, lekin vaqt, hatto 
Buyuk Britaniyada terminallar bilan topilgan bir simi orqali tarmoqqa ulanish uchun. 
bor TCP / IP protokoli va domen nomlari tizimi topshirig'iga asoslangan 
identifikatsiya edi, va qachon Faqat ancha keyin, biz internet ataydigan bugun bor 
edi. 
Umuman, barcha axborot saqlanishi mumkin, hech bitta markaziy server bor 
Internetda bo'lishi ishoniladi. Ha, bugun, va disk disklar kabi imkoniyatlar mavjud 
emas. Barcha ma'lumot tarqatildi orasida yuzlab, minglab individual serverlar turli 
turlari. Boshqa so'zlar bilan aytganda, Internet teng peer tegishli va gibrid tarmog'iga 
mumkin. bitta mashina bu barcha bilan, tarmoq sozlamalarini boshqarish yoki sizga 
kerakli ma'lumotlarni saqlab, balki boshqa foydalanuvchilar bu mavjud qilish 
nafaqat o'z veb-server, yaratishingiz mumkin. Taqsimlash Wi-Fi - dan emas, balki 
oddiy misol? 
As uchun The parametrlari va sozlash, har bir narsa oddiy. qoida tariqasida, uzoq 
vaqt davomida IP tarmoq, DNS yoki proksi serverlar qo'llanma kirish ishlatilgan 
emas. Buning o'rniga, har qanday ISP beradi Avtomatik aniqlash kompyuter yoki 
mobil qurilma bilan The tarmoq. 
Yilda (ishlayotgan bo'lsa, yoki, IPv6) bir IPv4 parametrlari tanlash bilan tarmoq 
xususiyatlari orqali amalga oshiriladi, bu ri kirish uchun tizimlarini Windows 

---

asoslangan. qoida tariqasida, juda sozlamalarida qo'llanma ma'lumotlarni kiritishni 
bartaraf avtomatik qabul manzillar, o'z ichiga oladi. Biroq, ba'zi hollarda, ayniqsa, 
RDP-mijoz (masofaviy erkin foydalanish) tashkil etish yoki muayyan xizmatlardan 
foydalanish imkonini beradi qachon, qo'lda ma'lumot kiritish talab qilinadi. 
Model aloqa tizimidagi ma'lumotlar oqimini ettitaga ajratadi abstraktsiya qatlamlari, 
uzatishning jismoniy bajarilishidan bitlar bo'ylab a aloqa vositasi ma'lumotlarning 
eng yuqori darajadagi namoyishiga tarqatilgan dastur. Har bir oraliq qatlam 
yuqoridagi qatlamga funktsionallik sinfini xizmat qiladi va uning ostidagi qatlam 
xizmat qiladi. Funktsionallik sinflari dasturiy ta'minotda standartlashtirilgan holda 
amalga oshiriladi aloqa protokollari. 
OSI modeli 1970-yillarning oxiridan boshlab Frantsiya, Buyuk Britaniya va 
Qo'shma Shtatlardagi ulkan milliy tarmoq harakatlarida raqobatlashadigan turli xil 
kompyuter tarmoqlari usullarining paydo bo'lishini qo'llab-quvvatlash uchun ishlab 
chiqilgan. 1980-yillarda ushbu model "Open Systems Interconnection" guruhining 
ishchi mahsulotiga aylandi Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO). Tarmoqning 
to'liq tavsifini berishga harakat qilayotganda, model dasturiy ta'minot 
me'morlarining dastlabki dizayndagi ishonchiga ega bo'lmadi Internet, bu kamroq 
ko'rsatmalarda aks etadi Internet Protocol Suitehomiyligida asosan homiylik 
qilingan Internet muhandisligi bo'yicha maxsus guruh (IETF). 
 
OSI-Modeldagi aloqa (3-5 qatlamlari bilan misol) 
Mundarija 

1 Tarix 

---


2 Ta'riflar 
o
2.1 Standart hujjatlar 

3 Qatlam me'morchiligi 
o
3.1 1-qatlam: jismoniy qatlam 
o
3.2 2-qatlam: Ma'lumotlar havolasi qatlami 
o
3.3 3-qatlam: Tarmoq qatlami 
o
3.4 4-qavat: transport qatlami 
o
3.5 5-qatlam: sessiya qatlami 
o
3.6 6-qavat: Taqdimot qatlami 
o
3.7 7-qavat: dastur qatlami 

4 Qatlamlararo funktsiyalar 

5 Interfeyslarni dasturlash 

6 Boshqa tarmoq to'plamlari bilan taqqoslash 

7 TCP / IP modeli bilan taqqoslash 

8 Shuningdek qarang 

9 Qo'shimcha o'qish 

10 Adabiyotlar 

11 Tashqi havolalar 
Tarix 
1970-yillarning boshlarida va o'rtalarida tarmoqlar asosan hukumat tomonidan 
homiylik 
qilingan 
(NPL 
tarmog'i Buyuk 
Britaniyada, ARPANET AQShda, SIKLADLAR kabi Frantsiyada) yoki sotuvchi 
tomonidan ishlab chiqilgan, masalan, mulkiy standartlar bilan IBM"s Tizimlarning 
arxitekturasi va Raqamli uskunalar korporatsiyasi"s DECnet. Umumiy ma'lumot 
tarmoqlari endigina 
paydo 
bo'lishni 
boshlaganlar 
va 
ular 
ishlatila 
boshladilar X.25 1970-yillarning oxirida standart.
The Paketni eksperimental almashtirish tizimi 1973-5 yillarda Buyuk Britaniyada 
yuqori 
darajadagi 
protokollarni 
aniqlash 
zarurligini 
aniqladi.
[1]
 Buyuk 
Britaniya Milliy hisoblash markazi kompyuter tizimlari uchun kelajakdagi 

---

konfiguratsiyalar bo'yicha katta tadqiqotlar natijasida olingan "Nega tarqatilgan 
hisoblash" nashri, Natijada Buyuk Britaniya 1977 yil mart oyida Sidneyda bo'lib 
o'tgan ISO yig'ilishida ushbu sohani qamrab olish uchun xalqaro standartlar bo'yicha 
qo'mitaga murojaat qildi.
1977 yildan boshlab Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) tarmoqning umumiy 
standartlari va usullarini ishlab chiqish dasturini o'tkazdi. Xuddi shunday jarayon 
ham rivojlandi Xalqaro telegraf va telefon bo'yicha maslahat qo'mitasi (CCITT, 
frantsuz tilidan: Comité Consultatif International Téléphonique et Télégraphique). 
Ikkala organ ham o'xshash tarmoq modellarini aniqlaydigan hujjatlarni ishlab 
chiqdi. OSI modeli birinchi marta xom shaklda aniqlangan Vashington, DC 1978 yil 
fevral oyida Hubert Zimmermann Frantsiya va tozalangan, ammo hali ham standart 
loyihasi ISO tomonidan 1980 yilda nashr etilgan.
Yo'naltiruvchi modelni ishlab chiquvchilar ko'plab raqobatdosh ustuvorliklar va 
manfaatlar bilan kurashishlari kerak edi. Texnologik o'zgarishlarning tezligi 
haqiqatdan keyin standartlashtirish tartib-qoidalariga emas, balki yangi tizimlar 
birlashishi mumkin bo'lgan standartlarni belgilashni talab qildi; standartlarni ishlab 
chiqishda an'anaviy yondashuvning teskari tomoni. Garchi standart o'zi bo'lmasa-
da, kelajakdagi standartlarni aniqlash mumkin bo'lgan ramka edi.
1983 yilda CCITT va ISO hujjatlari birlashtirilib shakllantirildi Ochiq tizimlarning 
o'zaro aloqasi uchun asosiy mos yozuvlar modeli, odatda Ochiq tizimlarning o'zaro 
bog'liqligi uchun mos yozuvlar modeli, OSI ma'lumotnoma modeliyoki 
oddiygina OSI modeli. U 1984 yilda har ikkala ISO tomonidan standart sifatida 
nashr etilgan ISO 7498va CCITT (endi telekommunikatsiya standartlashtirish 
sektori deb nomlangan) Xalqaro elektraloqa ittifoqi yoki ITU-T) standart X.200 
sifatida. 
OSI ikkita asosiy tarkibiy qismga ega edi, bu tarmoqning abstrakt modeli bo'lib, uni 
"Reference Model" yoki "etti qavatli model" deb nomlangan va a muayyan 
protokollar to'plami. OSI mos yozuvlar modeli tarmoq kontseptsiyalarini o'qitishda 
katta yutuq bo'ldi. U tarmoq qurilmalari va dasturiy ta'minot o'rtasidagi o'zaro 

---

muvofiqlikni belgilaydigan protokol qatlamlarining izchil modeli g'oyasini ilgari 
surdi. 
Etti 
qatlamli 
model 
kontseptsiyasi 
tomonidan 
taqdim 
etilgan Charlz 
Baxman da Honeywell Axborot tizimlari.
[8]
 OSI dizaynining turli jihatlari NPL 
tarmog'i, 
ARPANET, 
CYCLADES, EIN, 
va Xalqaro 
tarmoq 
ishchi 
guruhi (IFIP WG6.1). Ushbu modelda tarmoq tizimi qatlamlarga bo'lingan. Har bir 
qatlam ichida bir yoki bir nechta sub'ektlar uning funksiyalarini amalga oshiradilar. 
Har bir sub'ekt to'g'ridan-to'g'ri uning ostidagi qatlam bilan to'g'ridan-to'g'ri ta'sir 
o'tkazdi va yuqoridagi qatlam tomonidan foydalanish uchun qulayliklar yaratdi. 
OSI standartlari bo'yicha hujjatlar X.200 seriyali tavsiyalar sifatida ITU-T-da 
mavjud. Ba'zi protokol spetsifikatsiyalari ITU-T X seriyasining bir qismi sifatida 
ham mavjud edi. OSI modeli uchun teng ISO va ISO / IEC standartlari ISO 
tomonidan mavjud edi. Hammasi ham bepul emas.
OSI sanoat ishtirokchilari bo'lib, ko'plab ishtirokchilarning o'zaro ishlashini 
ta'minlash uchun tarmoq ishtirokchilarini umumiy tarmoq standartlari bo'yicha 
kelishib olishga harakat qilishdi.
[11]
 Katta tarmoqlarda bir nechta tarmoq protokoli 
to'plamlarini qo'llab-quvvatlash odatiy hol edi, chunki ko'plab qurilmalar umumiy 
protokollarning etishmasligi sababli boshqa qurilmalar bilan ishlashga qodir 
emaslar. 1980-yillarning oxiri va 1990-yillarning boshlarida bir muddat 
muhandislar, tashkilotlar va davlatlar paydo bo'ldi qaysi standart masalasida 
qutblangan, OSI modeli yoki Internet protokoli to'plami, eng yaxshi va mustahkam 
kompyuter tarmoqlariga olib keladi. Biroq, OSI 1980-yillarning oxirida tarmoq 
standartlarini ishlab chiqqanida, TCP / IP uchun ko'p sotuvchili tarmoqlarda keng 
qo'llanila boshlandi Internetda ishlash. 
OSI modeli hanuzgacha o'quv va hujjatlar uchun ma'lumotnoma sifatida 
ishlatiladi; ammo OSI protokollari dastlab model uchun o'ylab topilganligi 
mashhurlikka erishmadi. Ba'zi muhandislar OSI mos yozuvlar modeli hali ham 
dolzarbligini ta'kidlaydilar bulutli hisoblash. Boshqalarning ta'kidlashicha, OSI-
ning asl modeli bugungi tarmoq protokollariga to'g'ri kelmaydi va buning o'rniga 
soddalashtirilgan yondashuvni taklif qilishgan.

---

Muloqot protokollari bitta xostdagi ob'ektni boshqa xostdagi bir xil qatlamdagi mos 
keladigan ob'ekt bilan o'zaro aloqada bo'lishini ta'minlash. Xizmat ta'riflari, xuddi 
OSI modeli singari, (N-1) qatlami tomonidan (N) qatlamiga taqdim etilgan 
funktsiyalarni mavhum ravishda tavsiflaydi, bu erda N mahalliy xostda ishlaydigan 
protokollarning etti qavatidan biridir. 
Internetda ko‘plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin asosiylaridan biri bu — 
IP-paketdir (RFC-791). IP-protokol ishonchli bo‘lmagan transport muhitini taklif 
etadi. Mazkur protokolning ma’lumotlarni uzatish algoritmi juda ham oddiy: xato 
hollarda deytagramma tashlab yuboriladi, jo‘natuvchiga esa tegishli ICMP-xabar 
yuboriladi (yoki hech narsa yuborilmaydi). IP-protokolida tarmoqlararo xizmatlarni 
ta’minlash uchun to‘rtta asosiy mexanizm qo‘llaniladi: xizmat ko‘rsatish turi, paket 
yashash vaqti, sarlavhaning nazorat yig‘indisi, qo‘shimcha imkoniyat(opsiya)lar . 
Xizmat ko‘rsatish turi tarmoqlararo deytagrammaning tarmoqlararo tizim orqali 
uzatilishida talab etiladigan sifatni ko‘rsatishi uchun foydalaniladi. 
Paketning yashash vaqti tarmoqdagi deytagramma mavjud bo‘lish vaqtining yuqori 
chegarasini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich jo‘natuvchi tomonidan beriladi va 
tarmoqlararo deytagrammaning marshrut nuqtalari bo‘ylab harakatlanishiga ko‘ra 
kamayib boradi. Tarmoqlararo deytagramma vaqti qabul qilib oluvchiga yetib 
borguniga qadar nol bo‘lsa, u holda ushbu deytagramma yo‘q qilinadi. Sarlavhaning 
nazorat yig‘indisi undagi ma’lumotlar himoyasini ta’minlaydi. 
Agarda modul sarlavhada xatolikni aniqlasa, u holda ushbu tarmoqlararo 
deytagramma uni aniqlagan modul tomonidan yo‘q qilinadi. Qo‘shimcha 
imkoniyatlar ayrim qo‘shimcha xizmatlar bajarilishini ta’minlaydi, masalan, 
ma’lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish usullari. 
Asosiy protokollarning tahlili: 
U har qanday o‘lchamdagi mahalliy tarmolarda ishlaydi. Undan tashqari 
protokollardan Internet global tarmog‘ida ishlash imkonini beruvchi yagona 
protokoldir.TCP/IP protokollar stekiga turli bosqichlarda ishlovchi ko‘p protokollar 
kiradi, lekin o‘z nomini u ikkita TCP va IP protokollar nomidan 

---

olgan.TCP (Transmission Control Protocol) – transport protokoli, TCP/IP 
protokollar stekidan foydalanib tarmoqda 
axborotlarni uzatishni boshqarish uchun xizmat qiladi.
IP (Internet Protocol) – tarmoq bosqich protokoli, turli tarmoqdan iborat bo‘lgan 
tarmoqlarda axborotlarni yetkazish uchun transport protokollarining biridan 
foydalanadi, 
masalan, TCP 
yoki 
UDP. 
TCP/IP stekning quyi bosqichi axborot uzatishning standart protokollaridan 
foydalangani uchun uni har qanday tarmoq texnologiyasi qullanganda va har qanday 
operatsion tizimli komp’yuterlarda ishlatish mumkin bo‘ladi. Azaldan TCP/IP 
protokoli global tarmoqlarda foydalanish uchun loyihalashtirilgan, aynan shuning 
uchun u maksimal ravishda moslashuvchandir. Xususan paketlarni qism- 
larga ajratish imkoni bo‘lgani uchun ham aloqa kanalining sifati e’tiborga olinmasa 
ham, axborot albatta o‘z manziliga yetkaziladi. IP – protokolining mavjudligi uchun 
ham 
turli segmentli 
tarmoqlar 
o‘rtasida 
ham 
axborot 
uzatish 
mumkin bo‘ladi.TCP/IP – protokolining kamchiligi shundan iboratki, tarmoqda 
ma’murlashtirish 
murakkablashadi.
IPX/SPS (Internetwork Packet Exchange/Seguenced Packet Exchange) protokollar 
steki Novell kompaniyasining loyihasi va mulkidir. U Novell Net Ware operatsion 
tizimi uchun mo‘ljallab yaratilgan, u tizim yaqin kungacha server operatsion 
tizimlari 
o‘rtasida 
etakchi 
o‘rinlardan 
birida 
edi.IPX/SPS protokollari ISO/OSI modelining tarmoq va transport bosqichlarida 
ishlaydilar, shuning uchun a’lo darajada bir-birini kamchiligini to‘ldiradi. Afsuski 
IPX/SPS protokoli steklari azaldan uncha kata bo‘lmagan tarmoqlarga xizmat 
ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan, shu tufayli uni katta tarmoqlarda ishlatish kam 
samara 
beradi.
Net 
BIOS/SMB 
Yetarli darajada taniqli protokol steki bo‘lib, uni IBM va Microsoft kompaniyalari 
loyihalashtirgan va shu kompaniyalar mahsulotida foydalanish ko‘zda tutilgan. 
TCP/IP kabi Net-BIOS/SMB stek protokollari fizik kanal bosqichida 

---

Ethernet, Token-Ring kabi va boshqa standart protokollar ishlaydi. Bu esa har 
qanday aktiv tarmoq qurilmasi bilan juftlikda ishlash imkonini beradi. Yuqori 
bosqichlarda esa NetBIOS (Network Basic Input/Output System) va SMB (Server 
Message Blick) protokollari ishlaydi. NetBIOS o‘tgan asrning 80-yillarida 
yaratilgan bo‘lib lekin tez orada ancha yaxshilangan NetBEUI (NetBIOS 
Extended User Interface) protokol bilan almashtiriladi, u 200 tagacha komp’yuteri 
bo‘lgan tarmoqlarda juda samarali axborot al-mashinuvini tashkil qilish imkonini 
yaratildi.Komp’yuterlar o‘rtasida axborot almashinuvini hosil qilish uchun, ulardan 
har biri mantiqiy nomga bog‘lanishi zarur. Komp’yuterlarni tarmoqqa ulashda 
dinamik ravishda har bir komp’yuterga mantiqiy nom beriladi. Nomlar jadvali 
tarmoqdagi har bir komp’yuterga tarqatiladi. Shuningdek, guruhli nomlar bilan ham 
ishlash qo‘llaniladi, bu esa axborotlarni birdaniga bir necha manzilga uzatish 
imkonini yaratadi.Net BEUI protokolining asosiy afzalligi ishlash tezligi 
va resurslarga bo‘lgan kam talabidir. Agarda katta bo‘lmagan bir segmentdan iborat 
tarmoqlarda axborot almashinuvini tez tashkil qilish talab etilsa, u holda bu 
protokoldan 
yaxshisitopilmaydi. 
Undan 
tashqari 
xabarlarni 
yetkazish 
uchuno‘rnatilgan bog‘lanishlar zarur talab emas: protokolda bog‘lanish bo‘lmagan 
holda datagramma usuli qo‘llanilib, xabar jo‘natuvchining va qabul qmluvchining 
manzili bilan ta’minlanadi va «yo‘lga jo‘natiladi».Lekin NetBEUI ning asosiy 
kamchiligi ham mavjud bo‘lib, u paketni yo‘naltirish tushunchasidan to‘liq 
mahrumdir, 
shuning 
uchun 
uni 
murakkab 
tarmoqlarda 
foydalanish 
maqsadga muvofiq emas.SMB (Server Message Block) protokoli yordamida esa tar-
moqning ishini uchta eng yuqori bosqichlarda tashkil etish mumkinyu Bular aloqa 
vaqti, prezentatsiya va amaliy faqat undan foydalanish orqaligina fayllarga 
bog‘lanish mumkin, ya’ni printer vatarmoqning boshqa resurslariga. Bu protokol bir 
necha marotaba rivojlantirilgan, shuning uchun uni Microsoft Vista va Windows 7 
zamonaviy 
operatsion 
tizimlarda 
tadbiq 
qilish 
mumkin.
Bu protokol protokollar orasida eng ko‘p ishlatiladigani bo‘lib, u bilan millionlab 
foydalanuvchilar Internetda dunyo bo‘yicha har kuni ishlaydilar. HTTP (Hyper Text 
Transfer Protocol) protokoli maxsus Internet uchun loyihalashtirilgan. U «mijoz – 

---

server» texnologiyada ishlaydi, ya’ni axborotni so‘rovchi mijoz mavjud va bu 
so‘rovlarga ishlov berib uni jo‘natuvchi server qismi ham mavjud deb 
bilinadi.HTTP 
ilovalar 
bosqichida 
ishlaydi. 
Bu 
shuni 
bildiradiki,
ko‘rilayotgan protokol transport protokolining xizmatidan foydalanishi darkor, 
ya’ni TCP protokolidan.O‘z ishida protokol URI (Uniform Resource 
Identifier) resursni noyob identifikatori tushunchasi ishlatiladi. URI parametrlar 
bilan ishlashni quvvatlaydi, bu hol esa protokolning vazifasini kengaytiradi. 
Parametrlardan foydalanib serverdan javobni qanday formatda va kodirovkada 
olishni ta’kidlash mumkin. Bu esa o‘z navbatida HTTP yordamida nafaqat matn li 
hujjatlarni, har qanday ikkilik tizimidagi ma’lumotlarni ham uzatish imkonini 
beradi.HTTP protokolining asosiy kamchiligi matnli axborotni ortiqcha hajmdaligi 
bo‘lib, mijoz serverdan olingan javoblarni to‘g‘ri ifodalay olishi uchun zarurdir. Veb 
– sahifalarning hajmi katta bo‘lganda, ortiqcha katta trafik hosil qilishi mumkin.
Undan tashqari protokol holatini saqlashning mexanizmidan to‘liq mahrum, bu esa 
Veb – sahifalar bo‘yicha bitta HTTP yordamida harakat qilishga imkon bermaydi. 
Shu sababli HTTP protokol bilan birgalikda foydalanuvchi brauzerlar bilan ishlash 
zarur. 
FTP – protokoli (File Transfer Protocol) HTTP protokolidan farqli fayllar bilan 
ishlaydi. Bu protokol amaliy bosqichda ishlaydi vatransport protokoli sifatida TCP 
– protokolini ishlatadi. Uning asosiy vazifasi fayllarni FTP – serverga uzatish hamda 
undan olishdir. FTP – protokoli buyruqlar to‘plamidan iborat bo‘lib, axborotlarni 
uzatish va ulash tartiblarini bayon qiladi. Bu holda buyruqlar va axborotlar turli 
portlardan foydalanib uzatiladi. Standart portlar sifatida 21 va 20 – port- 
lar ishlatiladi: birinchisi – axborotlarni uzatadi, ikkinchisi buyruqlarni uzatadi. 
Undan 
tashqari 
portlar 
dinamik 
bo‘lishi mumkin. 
FTP – protokolining asosiy kamchiligi, axborotlarni shifrlash mexanizmi 
yo‘qligidir. Bu esa bosh trafikka ega bo‘lib, uning yordamida foydalanuvchining 
nomini va shuningdek, uning FTP – serverga ulanish parolini aniqlash imkonini 
beradi. Bu holni bartaraf etish uchun parallel ravishda SSL protokolidan 
foydalaniladi, 
bu 
esa 
axborotlarni 
shifrlashni 
amalga oshiradi. 

---

Ma’lumotlar bilan almashishning elektron pochta usulidan foydalanish anchadan 
beri oddiy pochta xizmatiga alternativ bo‘lib xizmat qiladi. Elektron pochta ancha 
samarali va tezdir. Bu xizmatni amalga oshirish POP3 (Post Office Protocol Ver-
sion3) va SMTP(Simple Mail Transfer Protocol) sharofati evaziga amalga 
oshiriladi.POP3 protokoli amaliy bosqichda ishlaydi va pochta serve-ridagi pochta 
qutisidan elektron ma’lumotlarni olish uchunishlatiladi. POP3 protokoli faqat 
elektron xabarlarni qabul qilishi mumkin, ularni jo‘natish uchun esa boshqa 
protokoldan foydalanishga 
to‘g‘ri keladi, ko‘pincha bu vazifa uchun 
SMTP qo‘llaniladi. 
Aniqrog‘i 
u 
protokolning 
takomillashtirilgan 
ver- 
siyasi – ESMTP(Extended SMTP)/POP3 kabi SMTP protokoli ham amaliy 
bosqichda ishlaydi, shuning uchun transport protokol xizmati zarurdir, bu vazifani 
esa 
TCP 
protokoli bajaradi25-port. 
IMAP (Interactive Mail Access Protocol) – yana bita pochta protokoli bo‘lib, u 
POP3 asosida yaratilgandir. Nati-jada POP3 protokolidagi hamma kamchiliklar 
hisobga 
olinib va 
yangi 
ko‘p 
sonli 
kerakli 
vazifalar 
qo‘shilgan. 
SLIP 
SLIP (Serial Line Internet Protocol) axborotlarni uzatish protokoli doimiy Internetga 
ulanishni telefon kanali va oddiy modemdan foydalanib tashkil qilish uchun 
yaratilgan. 
Narxining 
yuqoriligi 
tufayli 
bu 
turdagi 
ulanishdan 
kam 
abonentlar foydalanadilar. Bu protokol TCP/IP protokoli bilan birgalikda ishlatiladi 
va 
u 
ancha 
past 
pog‘onada 
turadi. 
PPP 
PPP (Point – to – Point Protocol) protokoli yuqorida bayon etilgan SLIP 
protokolining bajaradigan vazifasining biridir. Lekin u bu vazifalarni yaxshi 
bajaradi, chunki qo‘shimcha imkoniyatlari mavjuddir. Undan tashqari, SLIP farqli 
o‘laroq PPP nafaqat TCP/IP bilan bog‘lana oladi, balki IPX/SPX, NetBIOS,DHCP 
mahalliy tarmoqlarda ko‘p ishlatiladigan protokollar bilan ham birgalikda ishlay 
oladi. PPPning ko‘p tarqalishiga yana bir sabab u Windows NT oilasiga mansub

---

operatsion tizim o‘rnatilgan Internet – serverlarda foydalanilgani tufaylidir. 
X.25 protokoli 1976-yili yaratilgan va 1984-yili mukammallashtirilgan, u jismoniy, 
kanal va tarmoq bosqichlarida ISO/OSI modeli bilan bog‘lanishda ishlaydi. Bu 
protokolni mavjud telefon tarmog‘ida foydalanish uchun loyihalashtirilgan. X.25 
protokolini loyihalashtirilayotgan davrda raqamli telefon tarmog‘i noyob edi, u 
analog kanallarda ishlatilar edi. Shu sabab u protokolda xatoliklarni topish va 
tuzatish tizimi mavjud, bu esa aloqani ishonchliligini sezilarli darajada oshiradi. 
Ayni vaqtda bu tizim axborot uzatishni sekinlashtiradi (64 Kbit/s).
Frame Relay – yana bitta telefon tarmog‘i orqali axborotlarni uzatishga 
mo‘ljallangan protokol. X.25 kabi yuqori ishon chliligidan tashqari yangi 
qo‘shimcha imkoniyatlarga ham egadir. Uzatiladigan axborotlar video, audio 
formatda yoki elektron axborot ko‘rinishida bo‘lishi mumkin bo‘lgani s babli 
uzatilayotgan axborotga qarab uzatish imkonini tan-lashi mumkin. 
Apple 
Talk 
protokoli 
Apple 
Computer 
kompaniyasining
mulki 
bo‘lib, 
u 
Makintosh 
komp’yuterlari 
bilan 
aloqa 
o‘rnatish
uchun 
yaratilgan. 
TCP/IP 
kabi 
Apple 
Talk 
ham 
protokollar
to‘plamidan iborat bo‘lib, ulardan har biri ISO/OSI modelining har birining ishi 
uchun javobgardir. TCP/IP va IPX/SPX protokollaridan farqli Apple Talk protokoli 
jismoniy va kanal bosqichlarini o‘zi ijro etadi. 
Xulosa 
Pog’onali arxitektura tushunchasi ham - bu boshqaruv tizimining bir shakli 
tarmoqning elementlari, protokollari, interfeyslar, qurilmalari ma’lumot bir 
pog’onaga mantiqan tegishli bo’ladi Pog’onali daraxtga joylashtirilgan qurilmalar 
va boshqaruvchi dasturlar to'plamini o'z ichiga oladi. Misol uchun harbiy sohada 
ham bunday struktura ishlatiladi, ya’ni askar va uni boshqaruvi, serjand va uni 
boshqaruvi, batalyon boshlig’i va uni boshqaruvi va h.k. Har bir boshqaruvda 
boshqariluvchi va boshqaruvchi bo’lib, ular ma’lumot vazifalarni bajaradi, shunday 
qilib tarmoq elementlarini ham o’zining mantiqiy hududida ma’lum vazifalarni 
amalga oshiradi
.

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. “Kompyuter tarmoqlari va ulardan foydalanish qoidalari” Kamolov N 
2. “Tarmoqlar va ularning xavfsizligi” jurnal Gigabayt.