Mavzu: Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi mikotoksinlarni aniqlash usullari

Mavzu:Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi mikotoksinlarni aniqlash usullari

Ishdan maqsad:Talabalarga oziq ovqat tarkibidagi mikotoksinlarni aniqlashni o’rgatish

Kerakli reaktiv va asbob uskunalar: suv,natriy karbonat,termometr,o’lchagich

Nazariy tushunchalar

Filamentli zamburug’lar kabi ba’zi shakllar bilan ishlab chiqarilgan zaharli moddalarga mikotoksinlar deyiladi.Mikotoksinlar birinchi marta 1960-yilda aniqlangan.Osha paytda Angliyada ommaviy hashorotlar o’limining sababi mikotoksinlarni yetishtirish va ishlab chiqarish uchun yuborilgan qoldiq bo’lganligi tushunilgan.Turli xil mog’orlar turli mikotoksinlarni ishlab chiqaradi.Bugungi kunga kelib,mikotoksinlar mahsulotlar ustki qismida aniqlanadi.Yangi turlar kundan kunga aniqlanmoqda.

Bu toksinlar odamlar va hayvonlarga olingan oziq-ovqat bilan birga o’tadi va zaharlanishni keltirib chiqaradi.Mikotoksinlar hatto saratonga va hatto o’limga olib kelishi mumkin,bunda tananing qabul qilish miqdori va organizmning qarshiligiga bog’liq bo’ladi

Mikotoksinlar – mikroorganizmlarning hayot faoliyatida hosil boʻladigan zaharli moddalar. Hayvonlar va odam organizmiga tushganda ularni kasallantirish yoki halok qilish xususiyatiga ega. Bakteriyalar paydo qiladigan toksinlar ancha toʻla oʻrganilgan. Bakterial toksinlar ekzotosinlar (Bakteriyalar toksinni tashqi muhitga ajratib chiqaradi) va endotoksinlarga (ular bakteriyaning struktura komponenti boʻlib, bakteriya hujayralari yemirilganidan keyin atrof-muhitga tarqaladi) boʻlinadi. Ekzotosinlar va endotoksinlar oʻz xususiyatlariga koʻra bir-biridan farq qiladi. Ekzotoksinlar juda zaharli.Tozalangan toksinlar bir necha yuz marta faol boʻladi. Ekzotoksinlarning organizmga taʼsiri maʼlum yashirin davrdan soʻng yuzaga chiqadi. Endotoksinlar ancha tez taʼsir qiladi, lekin ularning zaharliligi ekzotoksinlanikicha emas. Koʻpchilik ekzotoksinlar 60-80° da 10-20 min. da parchalanadi.Endotoksinlar issiqqa juda chidamli – ancha yuqori haroratda yoki uzoq vaqt qaynatilganda parchalanadi. Toksinlar muzlatilganda va muzday tushirilganda kuchi kirolmaydi. Ular quritilgan holatda ham yaxshi saqlanadi. Formalin va issiq taʼsirida ekzotoksinlarning zaharlilik xususiyati yoʻqoladi, biroq bunda immunitetning kuchaytirish xususiyati saqlanib qoladi. Bir qancha infeksion kasalliklarning oldini olish va davolashda qoʻllanadigan anatoksinlarni olish shunga asoslangan.Ekzotoksinlar organizmga kiritilganda kuchli oʻziga xos xossaga ega boʻlgan antitelolar (q. Immunitet) paydo qilish xususiyatiga ega. Ana shu xususiyat davolash va profilaktika maqsadida ishlatiladigan zardobni olish va qoʻllash imkonini beradi.Hayvonlar va oʻsimliklardan olinadigan bir qancha mahsulotlarning biologik xususiyatlari bakterial toksinlarga juda yaqin, masalan, oʻsimlik zaharlari, ilon, chayon, qoraqurt zahari va boshqalar.Oziq-ovqat mahsulotlarida toksinlarning paydo bo`lishing asosiy sabablari oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashda qo`yiladigan kamchiliklar va oziq-ovqatni ishlab chiqarishda yo`l qo`yiladigan kamchiliklar hisbolanadi. Bu kamchiliklar natijasida tarkibida toksin moddalari bor oziq-ovqat mahsulotini iste`mol qilgan inson ovqatdan zaharlanish sodir bo`ladi hattoki insonni o`limiga ham sababchi bo`lishi mumkin.

Sanitarik nazorat tashkilotlari tomondan oziq-ovqat xom ashyosi va tayyor mahsulotlar tarkibidagi toksik elementlar miqdorlariga qat'iy me'yorlar o'rnatilgan. Ko'pchilik mahsulotlar uchun toksik elementlar kontsentratsiyalarining ruxsat etilgan eng katta miqdorlari belgilab qo'yilgan.

Bolalar va parhezbop ovqatlanish uchun mo'ljallangan mahsulotlar tarkibidagi toksik elementlar miqdoriga qat'iy talablar o'rnatilgan. Masalan, dukakli don ekinlari uchun qo'rg'oshin miqdori 0,3mg/kg kadmiy miqdori 0,03 mg/kg bo'lishiga ruxsat etiladi.

Ishni bajarish tartibi: Mikotoksinlarni quruq mineralizatsiya usuli.Bu xomashyo namunasini yoki mahsulotni elektr pechida boshqariladigan harorat rejimida yoqish orqali organic moddalarning to’liq parchalanishiga asoslanadi va barcha turdagi oziq ovqat xomashyolari va mahsulotlariga mo’ljallangan yog’ miqdori 60% va undsn ortiq bo’lgan mahsulotlardan tashqari.Ushbu usul simob va mishyak bundan mustasno toksik elementlarning ko’pini aniqlashda qo’llanadi.

Tahlil qilinayotgan namuna bilan krujka refrakter loydan yasalgan panjara ustiga qo’yiladi va organic moddalarning dastlabki parchalanishi uchun past haroratda isitiladi.Keyin krujka muffle pechiga o’tkaziladi,bu yerda yonish 400-600 gradus haroratda boshqariladi.Organik moddalar parchalanishini tezlashtirish uchun ayniqsa oz miqdordagi kul miqdori bilan azot kislotasi yoki ba’zi tuzlar kabi kullanish jarayonini katalizovchi moddalardan foydalanish tavsuya etiladi.Olingan kul ma’lum miqdordagi suyultirilgan xlorid kislotasi yoki suyultirilgan xlorid va nitrat kislotalari aralashtiriladi.Olingan eritma qo’shimcha aniqlash uchun ishlatiladi.

Quruq menerallashtirish usulining afzalliklari ko’p miqdordagi moddalarni tahlil qilish qobiliyatidir.Bu mahsulot tarkibidagi toksik elementlarni MPC darajasinitahlil qilishda muhim ahamiyatga ega shuningdek tahlil qilinayotgan mahsulotlarning reaktivlar bilan ifloslanishi xavfi mavjud.Usul ko’plab nazorat namunalarini tahlil qilishni va ishchi xodimlarning doimiy e’tiborini talab qiladi.

Kamchiliklarga uchuvchanlik (ayniqsa mis,selen,kadmiy,antimony,mishyak,simob bilan ishlashda) yoki krujka qilingan material bilan o’zaro ta’sir tufayli tahlil qilinadigan elementlarning yo’qolishi ehtimoli kiradi

Qalay kabi ba’zi metallarning birikmalarini haddan tashqari qizdirish eruvchanlikni yo’qotishiga olib kelishi mumkin shuning uchun ularni keying holatini aniqlash mumkin emas.