Mavzu: O’zgarmas elektr toki va uning kimyoviy manbalari, manbaning elektr yurituvchi kuchi Reja

2. Elektr kuchlanish yoki potyentsillar farqi dyeb – elektr maydon Ye (manba) tasirida biror musbat q zaryadning l masofaga ko’chirilishida bajarilgan ishga aytiladi va Vol’tda o’lchanadi.
(1)
Masalan: R – qarshilikdagi kuchlanish patyentsiallar ayirmasiga yoki manba kuchlanishiga teng:

;
Bunda:

3. 
   Elektr zanjirlari uchun Om qonuni
   

Aktiv qarshiligi bo’lgan zanjirning bir qismi uchun Om qonuni
(2)
Bundan: (3)
U xolda qarshilik Vol’t–Ampyer haraktyeristikasi chiziqli o’zgaradi.

Elektr tok zanjiriga manba ulangan xolda butun zanjir uchun Om qonuni quydagicha tenglama bilan ifodalaniladi.

Potyentsiallar tenglamasiga asosan:

yoki

Bundan: (4)

3. 
   Elektr manbai ekvivalyent sxemalari:
   

Amalda elektr tok zanjiri va tashqi Vol’t – Ampyer haraktyeristikalari U(I) quydagicha ifodalaniladi:

Ushbu zanjirdan oqib o’tuvchi tok: (5)

yoki:

Kirxgofning 2- qonuniga asosan:

yoki:
Vol’t – Ampyer xaraktyeristikasidan yani (1-5) tenglamadan: E=const va R₀=const xaraktyeristikasi to’g’ri chiziqli bo’lib, kuchlanish manbai tashqi haraktyeristikasini U(I) ifodalaydi:
a) salt xolatda R=∞, I=0 bo’lib: U=U₀=E (6)
b) qisqa tutashtirilganda: R=0,U=0 bo’lib: I=I_K= (7)
R₀=0 bo’lganda esa idyeal kuchlanish manbai bo’lib: U=E=const


Ushbu sxemani iste’molchi qarshiligiga nisbatan boshqa ko’rinishda kyeltirish mumkin.
Buning uchun (5) tenglamadan manba ichki qarshiligi R₀ ga bo’lib yuborilsa:
(8)
(7) tenglamaga asosan:
yoki I₀=J-I (8′)
Bundan: J=I₀+I tok manbai bo’ladi. (9)
yoki: (10)
(10) tenglamaga asosan tok manbai (enyergiya) ekvivalyent sxemasi va tashqi haraktyeristikasi quydagicha ifodalaniladi:

Tok manbai tashqi haraktyeristikasidan:
a) salt xolatda: R=∞, I=0 yoki
b) qisqa tutashuvda: R=0; U=0 yoki
B unga asosan:

Agar R₀=∞, (g₀=0) bo’lsa, idyeal tok manbai bo’ladi: J=I=const.
Natijada elektr tok zanjirlarining hisoblashda idyeal EYuKmanbaini ekvivalyent tok manbaiga almashtirish yoki aksincha amalga oshirish mumkin bo’ladi.
Masalan: Berilgan sxemada EYuKmanbasi E=12 V ichki qarshiligi R₀=2 Om. Tok manbai ekvivalyent sxemasi tuzilsin:
Yechish:
Tok manbai qiymatini aniqlaymiz.
Om qonunidan:
Ekvivalyent sxemasi quydagicha ifodalanadi:

Bunda EYuK manba bilan tok manbai J yo’nalishlari bir xil bo’ladi.
5. Elektr tok zanjirlari uchun Kirxgof qonunlari.
Kirxgof qonunlari elektr tok zanjirlarini hisoblashda asosiy qonunlardan bo’lib, barcha hisoblash usullarning ham negizi hisoblanadi.
Kirxgof qonunlariga asosan - tarmoq. q- tugundan tashkil topgan elektr tok zanjirini hisoblab tarmoq toklari uchun K= -(q-1) tuzilgan tenglamani yechish bilan bajariladi.
Kirxgofning 1 – qonuni: - tarmoq toklarining algebraik yig’indisi nolga teng.
Kirxgofning 2 – qonuni: - kontur EyuK algebraik yig’indisi shu konturga kiruvchi qarshiliklardagi kuchlanishlarning algebraik yig’indisiga teng.
Elektr zanjirlarida quvvatlar muvozanati.
Elektr zanjirlarida enyergiya muvozanatlanishi qonuniga asosan: manbalar elektr tok quvvati, iste’molchilarda sarf bo’ladigan elektr tok quvvatlariga teng bo’ladi.

Yoki:
bunda: m – EYuKmanbalar soni
n – tok manbalar soni
k – iste’molchi qarshiliklar soni
U, I – bir xil yo’nalishdagi tok va kuchlanishlar.