Mavzu: O’zgarmas elektr toki va uning kimyoviy manbalari, manbaning elektr yurituvchi kuchi Reja

Ishning maqsadi: 1. Galvanik elementning E.Yu.K.ini o’lchash 2. Elektrod potensialini aniqlash.

Kerakli asbob va reaktivlar: Akkumlyator; reoxord; galvanometr; normal kadmiyli element; bir qutbli ulagich kalit; ikki qutbli ulagich kalit; 2 ta elektr o’chirgich kalit, kalomel elektrod, rux elektrod, mis elektrod, vodorod elektrodi, mis simlar, xingidron kristali, eritmalar: 0,1 N va 0,01 N li CuSO₄; 0,1 N va 0,01 N li ZnSO₄; KCl ning to’yingan eritmasi.

Galvanik elementlarning E.Yu.K.ini o’lchash uchun ishlatiladigan qurilmaning tuzilishi: 11 – rasmga ko’rsatilgan sxemadan foydalanib kompensatsion usulda elementning E.Yu.K.ini o’lchash qurilmasi yig’iladi. Bunda zanjirga parallel holda tekshirilayotgan element (5) va normal kadmiyli element (4) kiritiladi. Shu ikkala elementni xohlagan vaqtda zanjirga ulash mumkin bo’lishi uchun ularning manfiy (–) qutbi ikki qutbli ulagich kalit (6) ga biriktiriladi.
Tajriba olib borayotgan paytda elektroliz va boshqa jarayonlar sodir bo’lmasligi uchun ikkala element va galvonometr birgalikda kam vaqt davomida zanjirga ulanishi uchun o’chirgich kalit (8) kiritiladi. E.YU.K.ni aniqlash qurilmasining sxemasi: 1-akkumulyator; 2,8-o’chirgich kalitlar; 3-harakatlanuvchi kontakt; 4-normal kadmiyli element; 5-tekshirilayotgan element; 6- ikki qutbli ulagich kalit; 7-galvonometr; AB-reoxord.

Ishning borishi. Tajriba. Cu-Zn li galvanik element E.YU.K.ini o’lchash.
Yuqorida ko’rsatilganidek qurilma yig’iladi. Har xil konsentratsiyali tuz eritmalariga tushirilgan Cu va Zn elektrodlaridan iborat zanjir tuziladi.
1. (+)Cu/Cu²⁺ | 0,1 N CuSO₄ | to’yingan KCl | 0,1 N ZnSO₄ | Zn/Zn²⁺(–)
2. (+)Cu/Cu²⁺ | 0,01 N CuSO₄ | to’yingan KCl | 0,01 N ZnSO₄ | Zn/Zn²⁺(–)
Normal kadmiyli element uchun kompensasiya nuqtasini aniqlashda zanjirga akkumlyator va normal element kiritiladi. Harakatlanuvchi kontakt 3 ni reaxord AB orqali yurgizib, vaqt-vaqti bilan o’chirgich (8) ni ulab turib galvanometr strelkasi kuzatiladi. Kompensasiya vaqti galvonometr strelkasi 0 ga kelganligi bilan aniqlanadi. Reoxorddagi harakatlanuvchi kontaktining holati aniqlanadi. Bunda normal element biriktirilgan lineyka uchidan harakatlanuvchi kontakt holatigacha bo’lgan kesma o’lchanadi.
Kuzatishlarni 3 marta takrorlab, o’rtacha arifmetik qiymat hisoblanib topiladi. So’ngra normal elementning o’rniga zanjirga tekshirilayotgan Cu-Zn li galvanik element (0,1 N li tuz konsentratsiyasi) kiritiladi. Bunda ham normal element kabi kompensasiya vaqtidagi reoxord harakatlanuchi kontaktining holati aniqlanadi.
Cu-Zn galvanik zanjirining E.Yu.K.si quyidagi formula yordamida topiladi:


Bu yerda E_x -Cu-Zn galvanik zanjirning E.Yu.K.i ; V,
E_n- normal element E.Yu.K.i

a₁- tekshirilayotgan element bilan kompensatsiya holatidagi lineyka kesmasining uzunligi, mm,

a- normal element bilan kompensatsiya holatidagi lineyka kesmasining uzunligi, mm.
Bunday o’lchash va hisoblashlar 0,01 N konsentratsiyali tuzlar bilan ham olib boriladi.
Zanjirning E.Yu.K.i quyidagi formula bo’yicha topiladi:

Zanjir	a, mm	a1, mm	Tajribada topilgan Ex; v	Hisoblangan Ex; v	Xatolik %