Mavzu: O‘zbekistonning cho‘l tuproqlari

Taqirli tuproqlar

Mamlakatning qumli choʻllaridagi pastqam tekisliklarda, qadimiy qurilgan allyuvial va proyuvial-allyuvial tekisliklarda tarqalgan. Loy tuproqdan tarkib topgan, vaqt-vaqti bilan suv bosib turadi, oʻsimlik qoplami deyarli boʻlmaydi. Suv bugʻlanib ketgandan keyin taqir yorilib oʻsimlik oʻsmaydigan qatqaloq poʻstloqqa aylanadi. Taqirli maydonlar surqoʻngʻir tuproqlar orasida uchraydi, qadimiy allyuvial tekisliklarda esa taqirlar tuproq majmuasining asosiy qismlardan biri. Taqirli tuproqda gumus miqdori taqir tuproqqa nisbatan koʻproq (0,5-1,0 % gacha), biologik jihatdan ham faolligi sustroq boʻlib, tuproq bilan geologik tuzilmalar chegarasida turadi.

O‘tloqi tuproqlar

Choʻl zonada gurut suvlari 1–3 m chuqurlikda boʻlgan joylarda (Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshonning quyi terrasalari va Amudaryo deltasida) rivojlangan. Oʻtloqi allyuvial keltirmalariga oʻxshash. Biroq koʻpincha chim qavati bilan qoplangan boʻladi. Oʻtloqi tuproqlar namlikning oz-koʻpligiga qarab oʻtloqi allyuvial (daryo vodiylari boʻylab) va oʻtloqi soz (proyuvialdan tuzilgan togʻ etagi tekisliklarida) tuproqlarga boʻlinadi. Tarkbida gumus koʻpincha 2% dan ortiq. Oʻtloqi soz tuproqlar baʼzan shoʻrlangan boʻladi.

Botqoqi va botqoqi-o‘tloqi tuproqlar

Oʻzbekistonning bo'z tuproq mintaqasi va choʻl zonasida tarqalgan. Sirdaryo, Amudaryo, Zarafshon, Chirchiq, Surxondaryo va boshqa daryo vodiylarida, shuningdek Soʻx, Isfara, Margʻilonsoy, Aravonsoy, Oqboʻra kabi soylar terrasalarining pastqam yerlarida, qurib qolgan koʻl va qoldiq daryo oʻzanlarida uchraydi. Bu joylarda yer osti suvlari yuza (1 m dan kam) joylashganligidan tuproqda nam koʻp, tuproqning yuqori qatlami gleylashgan. Gumus miqdori 2-3 %.

Sho'rxoklar choʻl zonasi tuproqlari orasida va boʻz tuproq mintaqasining quyi qismida, daryo vodiylari yoki togʻ etagi tekisliklari shleyflarida koʻpincha hozirgi vohalarda keng tarqalgan. Tarkibida suvda oson eriydigan har xil tuzlar (xlorid sulfat, karbonat va sh.k.) mavjud. Tuzlarning eng koʻp qismi tuproqning yuqori qatlamida boʻladi. Ular sizot suvlarining koʻtarilib bugʻlanishi natijasida toʻplanadi. Sho'rxok tuproqlar morfologik koʻrinishi jihatidan qatqaloq, mayin va qora boʻladi. Shoʻrxok tuproqlarning meliorativ holati yaxshilangach ekin ekish mumkin.