Mavzu: O’zbekistonda soliqlar tuzimining asoslari

2.Soliq imtiyozlari. Soliq imtiyozlari deganda soliq to’lovchilarga soliq va yig’imlarni to’lashdan qisman, vaqtinchalik va to’liq ozod etish hamda soliq bazasini kamaytirish tushiniladi. Imtiyozlar to’g’ridan to’g’ri to’lanadigan soliq summasidan berilishi mumkin. Soliq tizimida soliq imtiyozlaridan foydalanishning bir qator obyektiv ijtimoiy-iqtisodiy sabalari mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iborat: -birinchidan, soliq imtiyozlarini mavjudligini asosiy sabalaridan biri bu soliq to’lovchi (yuridik va jismoniy shaxs)larning jamiyatda tutgan mavqeyi, ijtimoiy holati turlicha ekanligidan. Shu jihatdan barchaga bir hil tartibda (miqdoriy) soliq solish ma’noga ega bo’lmaydi; -ikkinchidan, davlat iqtisodiy ta’sir etib, uni tartiblash vazifasini amalga oshiradiki, bunda turli xil dastaklardan foydalanadi. Bu dastaklarning asosiyatlaridan biri – bu jamiyatdagi ba’zi muhim sohalarni yoki soliq imtiyozlari belgilanadi. Ya’ni, davlat soliq imtiyozlari orqali iqtisodiyotni samarali va qulay boshqarish yoki tartiblash imkoniyatiga ega bo’ladi, bundan ko’rinadiki, soliq imtiyozli davlatni o’z funksiya va vazifalarini yuzaga chiqaruvchi muhim dastak sifatida yuzaga chiqadi; -uchinchidan, soliq imtiyozlari qo’llanilishining asosiy sabablaridan yana biri bu milliy daromadni qulay, samarali va oqilona taqsimlashga erishishdan iboratdir. Ya’ni, bundan soliqlar sifatida budjetga jalb etilishi lozim bo’lgan moliyaviy resurslar imtiyoz berish tufayli budjetga jalb etilmasdan soliq to’lovchilarning o’zlariga maqsadli ravishda qoldirildi. Buning afzallik tomoni shundaki, soliq to’lovlarini budjetga olish va uni yana qayta taqsimlash ishlarini osonlashtiradi va ish faoliyat turlarini rag’batlantirishga erishiladi. Buyuk Sohibqiron Amir Temur tuzuklarida ta’kidlanishicha “Soliqlar davlatning iqtisodiy tayanchi va namayon bo’lishidir” bundan ko’rinadiki soliqlardan beriladigan imtiyozlar bevosita davlatni iqtisodiy qudratiga bog’liq bo’lib, unda oliq imtiyozlari bilan budjet darmadlarini shakillantirishning o’zaro bog’liqligi aks ettiriladi. Soliq imtiyozlaridan ishlab chiqarish jarayonini boshqarishda, investitsiyalarni rag’batlantirishda va boshqalarda keng foydalaniladi. Soliq imtiyozlari rag’batlantirish va samarali qo’llanilishiga qarab quyidagi ko’rinishlarda ifodalanishi mumkin:

• 
  Soliqlardan butunlay ozod qilish;
  
• 
  Yangi tashkil etilgan korxonalarga imtiyozlar berish;
  
• 
  Soliq to’lashdan vaqtincha ozod etish;
  
• 
  Soliqqa tortiladiga bazani kamaytirish;
  
• 
  Soliqdan qisman ozod qilish;
  
• 
  Xorijiy investitsiyalarga imtiyozlar berish;
  
• 
  Eksportga imtiyozlar berish va boshqalar.
  

O’zbekiston Respublikasi soliq qonunchiligida soliq imtiyozlarining eng so’nggi turi bu soliq solish usulini tanlash huquqidir. Bu imtiyoz faqat Soliq Kodeksiga muvofiq berilgan bo’lib, avvalgi soliq qonunchiligida bu imtiyoz ko’zda tutilmagan edi. Bu imtiyoz turning mohiyati, asosan, kichik biznes subyektlariga soliq solishning u yoki bu turini tanlash huquqini berilganligi bilan ifodalanadi.