Mavzu: O’rta ta’limda olingan bilimlarni takrorlash hozirgi o'zbek adabiy tili ta'limi asoslari

morfemalar shakl yasovchi morfemalar deyiladi. Masalan, yaxshigina, Zamiraxon, ukamni va h.k.

Yuqorida qora harflar bilan berilgan morfemalar shakl yasovchi morfemalardir. Shakl yasovchi morfemalar sintaktik munosabatni bildirish-bildirmasligiga ko'ra ikki guruhga boiinadi:

1. Sintaktik munosabat bildirmaydigan morfemalar. Bun-day morfemalar lug'aviy shakl yasovchi morfemalar sanaladi.

2. Sintaktik munosabat bildiradigan morfemalar. Bunday morfemalar sintaktik shakl yasovchi morfemalar hisoblanadi.

O'qigach so'zidagi -gach morfemasi oty/so'ziga qo'shilib, undan yangi so'z ham yasamaydi, bu so'zni boshqa so'zga bog'lash uchun ham xizmat qilmaydi. Shuning uchun u lug'aviy shakl yasovchi morfemadir.

Yetakchi morfemaga qo'shilib, undan yangi so'z yasamay-digan va o'zi qo'shilgan so'zni boshqasiga bog'lash uchun xizmat qilmaydigan shakl yasovchi morfemalarga lug'aviy shakl yasovchi morfemalar deyiladi.

Kitobim, kitobni so'zlarida kitob so'ziga qo'shilgan -im va -ni morfemalari o'zi qo'shilgan so'zni boshqa so'zga bog'lash uchun xizmat qiladi.

So'zga qo'shilib, uni ma'lum morfologik shaklini ko'rsatuvchi va boshqa so'zga bog'lash uchun xizmat qiluv-chi shakl yasovchi morfemalarga sintaktik shakl yasovchi morfemalar deyiladi.

Egalik, kelishik, shaxs-son morfemalari sintaktik shakl yasovchi morfemalar tarkibiga kiradi.

-44-