Mavzu: O’rta ta’limda olingan bilimlarni takrorlash hozirgi o'zbek adabiy tili ta'limi asoslari


Reja: 1.O’zbek tili agglutinativ tillardan biri



Download 0,56 Mb.
bet33/57
Sana08.01.2022
Hajmi0,56 Mb.
#333400
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   57
Bog'liq
Reja Dunyo tillar tizimida o’zbek tilining tutgan o’rni Hozirgi

Reja:

1.O’zbek tili agglutinativ tillardan biri

2.Old qo’shimchalar haqida ma’lumot

Bizga ma’lumki, o’zbek tili agglutinativ tillar turkumiga kiradi.Unga ko’ra tildagi har bir morfologik shakl so’zga qo’shilib bir ma’noni ifodalaydi va bu shakllar so’zga asosan o’zakdan keyin qo’shiladi

O'zbek tilida ham ko'makchi morfemalar, ya'ni qo'shimchalar yetakchi morfemaga undan keyin kelib ulanadi. Masalan, zamondosh zamondosh-lar zamondosh lar- im zamondosh la rim -ga Asosga eng awal so'z yasovchi qo'shimcha, so'ng lug'aviy shakl yasovchi qo'shimcha, eng oxirida esa sintaktik shakl yasovchi qo'shimchalar qo'shiladi.

Masalan, sholi-kor, muqova-soz, kamtar-ona; tadbirkor-lar,sana-moq, yaltira-sh, fidokorlar-ga, o'rnashdi-m, uyqusirab-man kabi.

Asosga so'z yasovchi qo'shimcha, shakl yasovchi qo'shimchalar ikkitadan qo'shilsa, ular ketma-ket ulana-di, yuqoridagi tartib buzilmaydi.

Masalan, mulk-dor-lik, bil-im-li, jo'sh-qin-lik, ko'k-ish-roq, o'yna-t-di, ket-a-yotir-man, sinf-dosh-lar-im-dan, bor-a-yotgan-ingiz-ni, varaq-la-sh-ni.

Ba'zi bir hollarda so'z yasovchi qo'shimcha asosga old tomondan kelib qo'shilishi ham mumkin (Masalan, no-o'riri), lekin bunday old qo'shimchalar o'zbek tilida juda kam.

Shuningdek, ayrim so'zlarda umumiy tartib buzilishi ham kuzatiladi: es-la-gan-lik kabi. Bunda asos + so'z yasovchi qo'shimcha + shakl yasovchi qo'shimcha + so'z yasovchi qo'shimcha qo'shilmoqda.

Umuman olganda, qo'shimchalarning qo'shilishida o'ng qo'l qoidasiga rioya qilinadi. O'zbek tili asrlar davomida arab, fors-tojik hamda rus tillari bilan o'zaro aloqada yashab keldi. Buning natijasida tilimizga o'sha tillarga xos bo'lgan yasalmalar va so'z yasa-lish qolipi ham o'zlashdi. Shulardan biri old

-46-
qo'shimchali so'zlar va old qo'shimchalar sanaladi. Bular quyidagilar:

ba-: batafsil, badavlat, bahaybat;

be-: bexavotir, beg'ubor, befarosat;

no-: noumid, noqulay, norozi;

ser-: serzavq, sergap, serhosil.

Shuningdek, kam qoilaniluvchi badfe'l, badjahl, bad-nafs, xushxabar, xushro'y, xushvaqt, hamflkr, hamshahar, hamsuhbat singari so'z yasalishi holatlari ham mavjud.

-ba, -ser qo'shimchalari, asosan, otga qo'shilib, asos-dan anglashilgan belgi-xususiyatning me'yordan ortiq, ko'p ekanligini bildirsa, be-; no- qo'shimchalari xuddi shu narsalarga ega emaslikni anglatadi. Solishtiring: baquvvat, serma 'no-behayo, noo 'rin.

Mazkur qo'shimchalar -li,-siz,-dor qo'shimchalari bilan sinonimik munosabatida boia oladi.

Masalan: badavlat—davladi, beqiyos—qiyossiz, noo'rin— o 'rinsiz, sertash vish—tashvishli.




Download 0,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   57




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish