Mavzu: O’rta ta’limda olingan bilimlarni takrorlash hozirgi o'zbek adabiy tili ta'limi asoslari

41-42-betlar

18-Dars. Inshoning asosiy matni ustida ishlash

43-47-betlar

9-Dars. So’z yasalishi haqida umumiy

ma’lumot.So’z yasash usullari.

Reja:

1.So’z yasalishi haqida

2.So’z yasash qoliplari

1-topshiriq. Tarbiyali, tarbiyasiz, tarbiyalanmoq so'zlaridagi so'z * yasovchi qo'shimchalarni toping. Ulardagi umumiy holatlarni izohlang. 2-topshiriq. Qo 'Ibola, qo 'Iqop, qo 'larra so'zlaridagi so'z yasalish hodisasini tushuntiring.

Tilning lug'at tarkibi doimo o'zgarishda, rivojlanishdadir.

Ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sohalarda paydo bo'lgan yangi-yangi tushunchalarni nomlash ehtiyoji tufayli tilda yangi so'zlar paydo bo'ladi.

Yangi so'zlar ikki xil yo'l bilan vujudga keladi: 1. Har bir tilning o'z ichki imkoniyati asosida. 2. Boshqa tillardan so'z olish asosida.

Har bir tilning ichki imkoniyati asosida yangi so'zlarning hosil qili-nishida shu tilda oldin mavjud bo'lgan so'zga qo'shimcha qo'shish usuli yoki so'z qo'shish usuli katta ahamiyatga ega. Masalan, kompyuter hayotimizga kirib kelishi munosabati bilan Lining nomi ingliz tilidan to'g'ridan to'g'ri olingan. Endi «kompyuter bilan ishlovchi shaxs» tu-shunchasini ifodalash ehtiyojini qondirish uchun kompyuter so'ziga o'zbek tilida oldindan «ma'lum mashg'ulot bilan shug'ullanuvchi shaxs» ma'no-sini ifodalovchi -chi qo'shimchasidan foydalanildi. Kompyuterchi «kompyuter bilan shug'ullanuvchi shaxs» ma'nosini bildirdi.

Tilda oldin mavjud bo'lgan so'zga ma'Ium yasovchi vositalar qo'shish bilan yangi so'z hosil qilinishiga so'z yasalishi bodisasi,shunday hodisani o'rganadigan tilshunoslik bo'limiga esa so'z yasalishi deyiladi.

-21-

Demak, so'z yasalishi atamasi ikki ma'noda: a) so'z yasalishi hodisasi ma'nosida va b) so'z yasalishi hodisasini o'rganuvchi tilshunoslik bo'limi ma'nosida qoilaniladi.