Mavzu: O’rta ta’limda olingan bilimlarni takrorlash hozirgi o'zbek adabiy tili ta'limi asoslari

Savol va topshiriqlar:

1. Unli t ovushlar deb qanday tovushlarga aytiladi?

2. Unli tovushlar qanday tasniflanadi?

3. Undosh tovushlar deb qanday tovushlarga aytiladi?

4. Unli va undosh tovushlarning farqli jihatlari qaysilar?

5. A va O unlilarining farqlovchi hamda birlashtiruvchi belgilari qaysilar?

6. U va O’ unlilarining farqlovchi hamda birlashtiruvchi belgilari qaysilar?

7. I va U unlilarining farqlovchi hamda birlashtiruvchi belgilari qaysilar?

-17-
5-Dars.Undoshlar tasnifi

Reja:

1.Fonema va harf

2.Undoshlar tasnifi haqida

Biz nutqimizni yozma ravishda ham bayon qilamiz. Bunda yozma nutq harflar ketma-ketligidan tashkil topadi. Tovushning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi.

Harflar fonemalarning yozuvdagi aksi, tasviridir. Shu-ning uchun har bir tilda harflar shu tilning fonemalariga qarab olinadi. Bir fonemaga bir harfni to'g'ri keltirishga harakat qilinadi.

Harflarni xotirada yaxshi saqlash va lug'at tuzishda ma'lum izchillikka amal qilish maqsadida harflar muayyan tartibda joylashtiriladi. Muayyan tartibda joylashtirilgan harflar tizi-miga alifbo deyiladi.

Lotin yozuviga asoslangan yangi o'zbek alifbosida har bir unli fonema alohida-alohida harflar orqali ifodalangan bo'lsa, undoshlarda fonemalarda ikki harf orqali ifodalash hollari uchraydi: sh, ch, ng kabi.
Undosh tovushlarning hosil bo'lishida bo'g'iz bo'shlig'i, og'iz bo'shlig'i va til muhim ahamiyatga ega. O'pkadan chiqayotgan havo xuddi mana shu joylarda turli xil to'siqlarga duch keladi. Burring oqibatida esa undosh tovushlarning hosil bo'lishi uchun yetarli shart-sharoitlar yaratiladi. Ba'zi hollarda unga jarang ham qo'shiladi.

Masalan, «b» undoshining talafFuzida o'pkadan chiqayot­gan havo lablar to'sig'iga uchraydi. «P» undoshining hosil bo'lishida ham shunday holat bor, lekin uning «b» dan farqi talaffuzida jarang ishtirok qilmaydi.