Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ORGANIK KIMYO PREDMETI 

 

---

 

 

Organik  kimyo  fani  mustaqil  fan sifatida XIX  asr boshida  shakllangan.  «Organik»  terminini 

fanga  1808  yilda  shved  kimyogari  Yens  Yakob  Berselius  kiritgan.  Bu  so’z  «organizm»  so’zidan 

olingan  bo’lib,  o’sha  davrda  organik  хimiya  tirik  organizmlarda  “ilohiy  kuchlar”  ta’sirida  hosil 

bo’ladigan  moddalarni  o’rgangan  (vitalistik  qarash).  Vitalistik  qarash  tarafdorlari  (Berselius  va 

boshqalar)  organik  moddalar  faqat  tirik  organizmlarga  хos  bo’lib,  ular  “iloхiy  kuchlar”  ta’sirida 

vujudga  keladi  deb  o’ylaganlar.  Keyinchalik  fanning  rivojlanishi  bu  vitalistik  qarash  noto’g’ri 

ekanligini ko’rsatdi. Lekin bu termin saqlanib qoldi, mohiyati tubdan o’zgardi.  

Hamma organik birikmalarda uglerod atomi mavjud ekanligini e’tiborga olib, nemis kimyogari 

Хristian Gotlib Gmelin 1848 yilda “Organik kimyo – bu uglerod birikmalarining kimyosi” – degan 

ta’rif  berdi.  Haqiqatda  organik  kimyo  uglerod  va  uning  boshqa  elementlar  bilan  hosil  qilgan 

birikmalarini  o’rganadi.  Uglerod,  ayniqsa,  organogen  elementlar  –  vodorod,  kislorod,  azot, 

oltingugurt,  fosfor,  galogenlar  bilan  ko’pgina  birikmalar  hosil  qiladi.  Bu  birikmalar  tabiatda  keng 

tarqalgan, ko’plari sintez qilib olingan, o’rganilgan. Lekin shunday uglerod atomi saqlagan bir qator 

birikmalar (uglerod (II) oksid, uglerod (IV) oksid, karbonat kislota tuzlari va boshqalar) borki ular 

noorganik  moddalarga  mansub.  Shuning  uchun  Gmelinning  “organik  kimyo”  faniga  bergan  ta’rifi 

fanning mazmun-mohiyatini to’la ochib beraolmadi. 

 Nemis olimi Karl Shorlemmer “organik kimyo” faniga quyidagicha aniq ta’rif berdi: