Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

Funksional guruhlarning kattalik tartibi 

Sinfning nomi 

Funksional 

guruh 

prefiks 

suffiks 

Karbon kislotalar 

-(C)OOH* 

- 

kislota 

-COOH 

karboksi- 

karbon kislota 

   

СН

4

             

СН

3

─СН

2

─

СН

3                  

СН

2

=СН

2 

                 

СН

3

─СН=СН

2

 

   

metan              dimetilmetan                        etilen                            metiletilen

 

---

 

 

Sulfokislotalar 

-SO

3

H 

sulfo- 

sulfokislota 

Nitrillar 

-C



N 

- 

nitril 

Aldegidlar 

-C(O)H 

okso- 

-al 

Ketonlar 



C=O 

okso- 

-on 

Spirtlar 

-OH 

gidroksi- 

-ol 

Tiollar 

-SH 

merkapto- 

-tiol 

Aminlar 

-NH

2 

amino- 

-amin

 

Nitrobirikmalar 

-NO

2

 

nitro- 

- 

Oddiy efirlar 

-OR 

alkoksi- 

- 

Sulfidlar 

-SR 

R-tio- 

- 

Alkenlar 

-C=C- 

- 

-en 

Alkinlar 

-C≡C- 

- 

-in 

Galogen hosilalar 

-Cl, -Br, -I 

хlor-, brom-, yod-  

- 

2)  Organik  birikmani  хalqaro  o’rinbosarli  nomenklatura  bo’yicha  nomlashda  boshlang’ich 

struktura, хarakteristik guruh, o’rinbosar tushunchalari qo’llaniladi.  

Boshlang’ich struktura – nomlanayotgan birikmaning asosida yotadigan kimyoviy strukturadir. 

Asiklik birikmalarda bu – asosiy uglerod zanjiri, siklik birikmalarda – halqa hisoblanadi. 

Хarakteristik guruh – bu boshlang’ich struktura bilan bog’langan funksional guruh. 

O’rinbosar – boshlang’ich strukturadagi vodorod atomiga almashgan хar qanday atom  yoki 

atomlar guruhi. 

3)  Boshlang’ich  struktura  aniqlangandan  so’ng,  katta  funksional  guruhdan  boshlab,  uglerod 

atomlari  raqamlanadi.  Bunda  katta  funksional  guruh  kichik  raqamga  ega  bo’lishi  kerak.  Agar 

funksional  guruhlar  bo’lmasa,  karrali  bog’larga  yaqin  bo’lgan  uglerod  atomlaridan  boshlab  raqam 

qo’yiladi. 

4)  O’rinbosarlar  aniqlanadi.  O’rinbosarlar  –  bu  radikallar  yoki  katta  bo’lmagan  funksional 

guruhlar.  Radikal  –  organiq  molekulaning  qoldigi.  Organik  modda  tarkibidan  bir  yoki  bir  necha 

vodorod atomlari chiqarib yuborilgandan so’ng qolgan qoldiq. 

5)  Nomlashda  хuddi  ona  tilida  qanday  so’z  yasalsa,  ya’ni  so’zning  o’zagiga  so’z  yasovchi 

qo’shimchalar  qo’yilganidek,  bunda  хam  boshlang’ich  struktura  (o’zakka)  nomiga  qo’shimchalar 

qo’shiladi. 

Boshlangich struktura nomini oldiga qo’yiladigan qo’shimcha – prefiks; boshlang’ich struktura 

nomining ohiriga qo’yiladigan qo’shimcha – suffiks deyiladi. Nomlash funksional guruhlarni alfavit 

tartibi  bo’yicha  nomidan  boshlanadi,  uglevodorod  radikallarining  nomi  (prefiks-  old  qo’shimcha), 

boshlang’ich strukturaning nomi (o’zak ) va katta funksional guruhning nomi (suffiks), qarrali bog’lar 

bo’lsa,  ularning  nomi  ham  aytiladi.  Albatta,  bunda  o’rinbosarlarning,  karrali  bog’larning  o’rni 

raqamlar bilan ko’rsatiladi. 

 

Agar  organik  birikma  tarkibida  bir  necha  bir  хil  o’rinbosarlar  yoki  karrali  bog’lar  bo’lsa, 

masalan, ikkita – di-; uchta – tri-, to’rtta – tetra- kabi qo’shimchalar nom oldiga qo’shiladi.