|
16.2. Nobikir yo’l to’shamalarining mustahkamligi
Nobikir yo’l to’shamalarining deformatsiyalanishi bir vaqtda yoki oldinma-ketin sodir bo’ladigan bir qancha jarayonlar ta’siri natijasidir. (16.1 - rasm):
1 6.1-rasm. Avtomobil g’il-diragi og’ida egilish kosasi hosil bo’lishi va nobikir yo’l to’shamalarining yemirilish sxemasi:
1 - egilish kosasi; 2 - to’-shamaning siqilish uzunligi; 3 - cho’zilish zonasi; 4 - qoplamaning kesilish sirti; 5 - gruntga bosim-ning uzatilish yuzasi; 6 - asosdagi gruntning zichlanishi; 7 - gruntning siqilish yo’nalishi; 8 -gruntning avarib chiqishi; 9 - qoplamadagi darzlar; - yo’l qoplamasining cho’kishi.
Vertikal surilish
16.2-rasm. Ko’p martalab yukla-nishda yo’l qoplamalari de-formatsiyalarining to’planish qonuniyati:
1 - qoldiq deformatsiyalar; 2- to’la deformatsiya.
yo’l to’shamasining gruntli asosi faol zona chegarasida yuklama ta’sirida siqiladi, buning natijasida yo’l to’shamasi biror egri chiziqli sirt bo’yicha egilib, ∆ chuqurlikdagi egilish kosachasi hosil bo’ladi. Yo’l to’shamasi qancha qalin va bikir bo’lsa, tashqi yuklama bosimi shuncha katta yuzaga taqsimlanadi, binobarin, gruntga beriladigan kuchlanish shuncha kam bo’ladi;
yuklama ta’sirida yo’l to’shamasining materiali siqiladi, egilgan konstruktiv qatlamlarning pastki qismida esa cho’zilish yuz beradi. Cho’zuvchi kuchlanishlar materialning mustahkamlik chegarasidan ortib ketganida qoplamada yoki asosda darzlar paydo bo’ladi. Yuklamaning qoplama bilan urinish qismida kesuvchi kuchlanishlar ta’sir qiladi, bu kuchlanishlar katta yuklamalarda yo’l to’shamasining sinishini, ba’zan esa uning yuklama ostida turgan qismlarining pastga qarab kengayib boradigan kesik konus ko’rinishida sinib tushishini yuzaga keltiradi;
bog’lanmagan va kam bog’langan (shag’al, qum, chaqiq tosh) materiallardan qurilgan asoslarda va to’shama gruntda urinma kuchlanishlar siljishga qarshilikdan ortib ketganida plastik oqish zonalari paydo bo’lishi mumkin, bunda o’ta kuchlangan zonadagi grunt siqib chiqariladi, bularning kuchayishi yo’l to’shamasi mustahkamligining yo’qolishiga olib keladi.
Aytib o’tilgan deformatsiyalarning yo’l to’shamasining yemirilishidagi nisbiy roli har hil materiallardan yasalgan konstruksiyalarda turlicha bo’ladi va yuklamalarning qo’yilish hamda ta’sir etish davomiyligi xarakteriga qarab, shuningdek, to’shama konstruktiv qatlamlarining namligi hamda haroratiga qarab o’zgarib turadi.
Yo’l to’shamasi qancha yupqa va bikirligi bo’yicha gruntdan qancha kam farq qilsa, uning yuklama ostidagi konusining sinib tushishidan yemirilish ehtimoli shuncha katta bo’ladi.
Nobikir yo’l to’shamasiga bir hil yuzalar /shtamplar/ orqali beriladigan yuklamalar ko’p marta takror qo’yilganida qoplamaning egilishini tavsiflovchi egri chiziq 16.2-rasmda ko’rsatilgan egri chiziqlarning biriga mos kelishi mumkin. Agar yuklama yo’l to’shamasining hisobiy mustahkamligiga mos, uning qatlami va yo’l poyi grunti esa yaxshi shibbalangan bo’lsa, yo’l to’shamasi faqat elastik egilishlar ta’siriga uchraydi. Yo’l foydalanishga topshirilgan birinchi davrdagina, uzil-kesil shakllanish yuz berayotganda ba’zi yo’l to’shamalari qo’shimcha shibbalanish bilan bog’liq bo’lgan oldi deformatsiyaga uchrashi mumkin, bu shibbalanishlar keyinchalik to’xtaydi va to’shama faqat elastik deformatsiya ta’sirida bo’ladi (I chiziq). Yo’ldan foydalanish jarayonida deformatsiyalarning to’planishi qoplama qatlamlaridagi materiallarning eskirish va yeyilish jarayonlari bilan bog’liq.
Hisoblangandan ortiq yuklamalar yo’ldan o’tganida yoki asos gruntlarining mustahkamligi vaqtincha pasaygan bahor va kuz fasllarida asta-sekin to’planadigan kichik plastik deformatsiyalar hosil bo’ladi (II chiziq). Agar ularning jami qiymati to’shama bo’shashgan davrda biror joiz qiymatdan ortib ketsa, to’shama yemiriladi (III chiziq).
Shunday qilib, to’shamaning mustahkamligi joiz chegaraviy egilishga va qoplama bo’shashgan davrda qo’yilgan yuklama miqdoriga bog’liq. Juda katta yuklamalarda yoki gruntning mustahkamligi ancha pasayib ketganida oldin sekin to’planadigan cho’kishlar keyinchalik tez o’sadi va to’shamaning to’liq yemirilishi sodir bo’ladi.
Yo’lga qo’yiladigan talablarga qarab, yo’l to’shamasining qalinligini deformatsiya berilgan qiymatdan oshmaydigan qilib hisoblash mumkin.
Kapital qoplamali yo’l to’shamalari elastik deformatsiyalanish bosichida va grunt eng kam mustahkamlikka ega bo’lgan yilning sharoitlarida ham yetarlicha mustahkam ishlashi kerak deb hisoblanadi. Тakomillashtirilgan yengil qoplamali yo’llarda yo’l to’shamalari plastik deformatsiyalarning to’planishi ehtimoliga yo’l qo’ymasdan, biroq kapital qoplamalardagiga qaraganda kam mustahkamlik zaxirasi bilan ishlashga hisoblanadi.
O’tuvchi turdagi qoplamali yo’l to’shamalarida (ularning tekisligini tiklash oson) harakatlanish ta’sirida deformatsiyalanishga biroz yo’l qo’yib hisoblanadi. Bu yo’l to’shamasining qalinligini kamaytirishga imkon beradi.
MDH da qabul qilingan nobikir yo’l to’shamalarini hisoblash usuli prof. N.N.Ivanov boshchiligida yaratilgan. Bu usulni yaratishda A.M.Krivisskiy va M.B.Korsunskiylar katta xissa qo’shganlar.
Deformatsiyalanadigan yo’l to’shamalarida kechadigan jarayonlarning murakkabligi sababli hisoblashda uning mustahkamligining umumlashtirilgan kompleks ko’rsatkichi - joiz elastik egilish qabul qilinadi. Bu asosiy talabga javob beruvchi yo’l to’shamasi quyidagi mezonlar bo’yicha qo’shimcha ravishda tekshiriladi: bog’lanmagan qatlamlarning siljishlar hosil bo’lishiga qarshi turg’unligi bo’yicha; bog’langan materiallar qatlamlaridagi cho’zuvchi kuchlanishlarning qiymati bo’yicha; qishki ko’pchishning joiz qiymati bo’yicha; g’ovak qatlamlardan suvning chetlatilishini ta’minlash bo’yicha.
Do'stlaringiz bilan baham: |
