Mavzu: Nevrologiya, nevropatologiya va psixopatologiya haqida umumiy tushuncha reja

Bosh miya nervlari
Bosh miya nervlari orqa miya nervlariga juda o‘xshash. Ular miya asosidan tarqaladi. Bosh miya nervlarining o‘ziga xos tuzilishi va funksiyasi, orqa miya nervlaridan farqlanadi. Ularning bir qismi harakat nervlari, ikkinchisi sezish nervlari, qolganlari aralash nervlardir.

I- juft hid sezuvchi-nerv

II- juft ko‘ruv nervi – sezuvchi nerv
III- juft ko‘zni harakatlantiruvchi- nerv
IV- juft g‘altak nerv -harakatlantiruvchi
V- juft uch tarmoqli - aralash nerv
VI- juft uzoqlashtiruvchi - harakatlantiruvchi nerv
VII- juft yuz nerv-harakatlantiruvchi
VIII- juft eshituv -sezuvchi nerv
IX- juft til xalqum – aralash nerv
X- juft adashgan - aralash nerv
XI- juft qo‘shimcha – harakatlantiruvchi nerv
XII- juft til osti – harakatlantiruvchi nerv
III-IV-VI nervlar ko‘z mushaklarini harakatlantiradi. Shu sababli ular ko‘z harakatlanishini idora qiladigan gruppasini tashkil qiladi. Yuqorida keltirilgan 12 juft bosh miya nervlaridan, 9 jufti harakatlanish funksiyasini boshqarishda qatnashadilar, ulardan 6 jufti faqat harakatlanish, 3 jufti aralash nervlar (bular ham harakat, ham sezish funksiyasini bajarishda qatnashadilar).
Tuzilish va funksiyasiga ko‘ra bosh miya nervlari orqa miya harakat nervlariga o‘xshash.
H arakat nervlarining 1 chi neyroni old markaz burmasining pastki bo‘lmasida joylashgan, uning aksoni esa o‘ziga tegishli bo‘lgan bosh miya harakatlanish yadrosiga boradi. 2 chi neyronnig harakatlanish tolasi. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII-IX-X-XI-XIIchi bosh miya nervlarining yadro hujayralaridan boshlanadi. Bu tola orqa miya old shohchasi hujayralariga o‘xshash va miya tanasiga joylashgan (asosan Varoliev ko‘prikchasida). Keyin esa harakat tomirchalari miya tanasidan o‘ziga tegishli bo‘lgan yuz mushaklariga, tish og‘iz bo‘shlig‘i va tomoq mushaklari tomon yo‘naladi.
Bosh miya harakat nervlari tomirchalari yadrosining shikastlanishi periferik paralich yoki parezlarda kuzatiladi. Markaziy qismi shikastlanganda bosh miya ta’sirida bo‘lgan hamma mushaklar paralichi rivojlanishi imkoniyati tug‘iladi, ammo bosh miya nervlariga ikkala yarim sharlardan kelayotgan ta’sir (innervasiya) tufayli (7 va 12 nervlardan tashqari), bir tomonlama shikastlanishda, faqat yuzning pastki qismidagi mushak (7 asab) va tilning yarmi (12 asab) markaziy paralich bo‘ladi. Bunda boshqa asablarga ziyon yetmaydi, chunki piramidal yo‘lning chalkashib ketgan yeridagi uzilishni uzluksiz holdagi piramidal ta’sir (innervasiya) muvozanatda saqlab turadi.